Trần Nhân Tông (1258 – 1308) tên Trần Khâm, làm Vua 15 năm (1279 – 1293), làm Thái thượng hoàng 15 năm (1293 -1308). Trần Nhân Tông là một vị vua anh minh, nhân đức. Ông đã cùng vua cha lãnh đạo dân và quân Đại Việt hai lần đánh thắng giặc Nguyên, bảo vệ vững chắc giang sơn Đại Việt, tô đậm thêm hào khí Đông A.

Năm 1293, Trần Nhân Tông nhường ngôi cho con, làm Thái thượng hoàng, dành nhiều thời gian cho việc nghiên cứu đạo Phật. Ông sáng lập ra thiền phái Trúc Lâm.

Trần Nhân Tông cũng là một nhà thơ đích thực. Ông làm khá nhiều thơ và để lại nhiều vần thơ đẹp. Nhân dip đầu xuân mới Tân Mão và đầu năm 2011, chúng ta cùng đọc lại mấy bài thơ xuân của vị vua, người anh hùng dân tộc vĩ đại này.

“Xuân hiểu” (Sáng xuân) là một bài thơ 5 chữ 4 dòng, chỉ có 20 chữ,  rất vắn gọn, đã diễn tả được một nét đẹp của ngoại cảnh, của cuộc sống và sự an nhiên, thanh thản của tâm hồn nhà thơ :

Phiên âm :

Xuân hiểu

Thụy khởi khải song phi,

Bất tri xuân dĩ qui.

Nhất song bạch hồ điệp

Phách phách sấn hoa phi.

Dịch thơ :

Sáng xuân

Ngủ dậy, mở cửa sổ,

Chẳng hay xuân đã về.

Kìa một đôi bướm trắng

Đuổi theo hoa mải mê.

(Phan Thành Khương dịch)

Xuân đã về. Vâng, đó không chỉ là mùa xuân của Đất, Trời mà đó – quan trọng hơn – chính là mùa xuân của lòng người, mùa xuân trong lòng vị hoàng đế đã hai lần đánh tan đội quân xâm lược sừng sỏ nhất lúc bấy giờ, giữ cho Đất, Trời Đại Việt mãi mãi xuân, giữ cho cuộc sống của từng người dân (tôi nhấn mạnh) luôn luôn an vui, hạnh phúc.

Phật hoàng (Vua phật) Trần Nhân Tông vĩ đại là vì thế. Ông đã tìm thấy mùa xuân của mình trong mùa xuân của Đất Nước, trong mùa xuân của Dân tộc, trong mùa xuân của từng người dân. Thế mà vẫn có những kẻ toan bán đứng Đất Nước, toan bán đứng Dân tộc, toan bán đứng Nhân dân để tìm “mùa xuân”, “hạnh phúc” cho bản thân mình. Chúng sẽ chẳng bao giờ có được một mùa xuân, một hạnh phúc đích thực. Chúng sẽ phải nhận lấy sự căm hờn của Dân tộc, sự oán hận của Nhân dân.

“Đề Cổ Châu hương thôn tự” (Ghi tại chùa làng Cổ Châu) cũng là một bài thơ 5 chữ 4 dòng. Bài thơ đã nêu lên một nguyên lí, một chân lí mà ai cũng có thể nhận thức được, hiểu được :

Phiên âm :

Đề Cổ Châu hương thôn tự

Thế số nhất sách mạc,

Thời tình lưỡng hải ngân.

Ma cung hồn quản thậm,

Phật quốc bất thắng xuân.

Dịch thơ :

Ghi ở chùa làng Cổ Châu

Sự đời, một màn tơ;

Tình người, đôi mắt thơ.

Ma quỉ mà nhốt kĩ,

Nước phật Xuân trong mơ.

(Phan Thành Khương dịch)

Sự đời vốn rất phức tạp bởi vì nó liên quan đến hàng triệu con người. Tình người được biểu lộ qua đôi mắt. Thông thường và bình thường là thế. Nhưng hai câu sau mới thật đáng bàn. :

Ma quỉ mà nhốt kĩ,

Nước phật xuân trong mơ.

Ma quỉ ở đây chính là cái xấu, cái ác ở mỗi người và ở trong xã hội. Rõ ràng như thế. Quả đúng như thế. Khi cái xấu, cái ác bị loại trừ thì xã hội, Đất Nước tràn đầy xuân. Khi ấy, Đất Nước là một mùa xuân bất khả chiến bại. Dĩ nhiên, nếu ngược lại, khi cái xấu, cái ác nghênh ngang, lộng hành thì xã hội, Đất Nước đắm chìm trong đau thương, bất hạnh. Là một Hoàng đế anh minh và nhân đức, Trần Nhân Tông đã diệt được cái xấu, cái ác nơi ông và đã loại bỏ được cái xấu cái ác trong xã hội. Do đó, ông đã kiến tạo nên một mùa xuân lớn, một mùa xuân vô địch cho xã hội, cho Đất Nước.

Và thêm một bài nữa, bài “Xuân cảnh” (Cảnh xuân) :

Phiên âm :

Xuân cảnh

Dương liễu hoa thâm điểu ngữ trì,

Họa đường thiềm ảnh mộ vân phi.

Khách lai bất vấn nhân gian sự,

Cộng ỷ lan can khán thúy vi.