Cách đây hai ngày một bà bạn rất thân của tôi, trước đã có dậy Văn Chương Pháp ở một trường Trung Học, có ghé thăm tôi và bảo tôi:” Này ông bạn nhiều tài… liệu, làm ơn tra cứu và cho biết câu thơ sau đây chính xác là của nhà thơ cổ điển Pháp nào? Có phải là của Ronsard không?

Và bà đọc cho tôi nghe và viết cho tôi câu thơ dưới đây:

“Et rose elle a vécu ce que vivent les roses,”

Những bài thơ cổ điển của các tác giả cổ điển Pháp hồi thế kỷ thứ 16, 17 đã hầu như hoàn toàn đi vào dĩ vãng đối với tôi, nhưng tôi bị cái tật hơi chiều quý bà, và hể quý bà nào nhờ là vô phương từ chối... Tôi liền bảo bà ta:”Được rồi, em ngồi đấy đi, anh tìm ngay là biết liền, vả lại chưa tìm anh cũng có thể bảo đảm với em là không phải của Ronsard, vì câu này nổi tiếng quá mà! Nó là của Francois de Malherbe!” Bà nói:”Nếu thế xin tìm minh chứng hộ em đi!”

Tôi liền đến giá sách lấy cuốn “Dictionnaire biographique des auteurs” (Tự điển tiểu sử các tác giả)của nhà Laffont-Bompiani xuất bản năm 1964 (trang 157) thì tìm được các chi tiết sau đây về Francois de Malherbe. Ông này là một nhà thơ cung đình của Pháp và sinh ở Caen năm 1555 và mất ngày 16-10-1628 ở Paris, còn Pierre de Ronsard thì sinh năm 1524 và mất năm 1585 (tức là hoàn toàn thuộc vế thế kỷ thứ 16). Sau đó tôi lấy tiếp tới cuốn “Nouveau dictionnaire de citations francaises” (Tân tự điển dẫn điển của Pháp) của tác giả Pierre Oster do nhà xuất bản Hachette-Tchou xuất bản năm 1970. Tôi mời bà bạn lại ngồi kế bên và hai mái đầu bạc chúi vào nhau tìm từ trang 72 tới trang 81là mục dành cho Pierre Ronsard (1524-1585)mà không thấy dấu vết câu thơ nói trên: như vậy là không phải Ronsard là tác giả câu thơ trên rồi. Và bây giờ chúng tôi tìm xa xuống dưới (vì sách được sắp xếp theo thứ tự thế kỷ và năm) thì nơi trang 129, dưới tên Francois de Malherbe (1555-1628) chúng tôi đã tìm thấy câu thơ bà bạn hỏi trong dẫn điển số 1259 gồm 2 câu thơ được viết bằng 4 dòng như sau đây:

Mais elle était du monde où les plus belles choses

Ont le pire destin:

Et Rose elle a vécu ce que vivent les Roses,

L’espace d’un matin.

Xin tạm dịch:

Nhưng nàng thuộc về một thế giới mà những điều tốt đẹp nhất

Lại có số phận hẩm hiu nhất:

Và là cánh Hồng nàng đã sống thời gian của những cánh Hồng

Chỉ trong khoảnh khắc một buổi sáng.

Bà bạn tôi hào hứng nói :”Đúng là của Malherbe chứ không phải là của Ronsard anh ạ! Nhưng tôi bảo bà:”Em đừng vội,chúng mình tìm thêm nữa cho chắc ăn!” Tôi liền ra giá sách lấy thêm cuốn :”Encyclopedie des Citations” (Bách khoa tự điển các dẫn điển) của P. Dupre do nhà xuất bản Trévise ở Paris xuất bản năm 1959. Nơi trang 14 ở đầu cột bên trái dưới tên Francois de Malherbe, ở dẫn điển mang số 152 chúng tôi thấy cũng là 2 câu thơ trên và cũng được viết bằng 4 dòng như dưới đây:

Mais elle était du monde où les plus belles choses

Ont le pire destin;

Et rose elle a vécu ce que vivent les roses,

L’espace d’un matin.

Đương nhiên là bản dịch tiếng Việt thì cũng vậy, duy chỉ có khác là nếu áp dụng cho bài ở cuốn này thì hai chữ Hồng phải được viết là hồng (không viết hoa).

Và ở dưới cả 2 bài trong 2 cuốn, hai chúng tôi đều thấy để tựa đề là :”Consolation à Monsieur du Perier, Gentilhomme d’Aix-en-Provence, sur la mort de sa fille”, xin tạm dịch:” Bài thơ dùng để an ủi ông du Perier, quý tộc ở Aix-en-Provence (ở cuốn kia viết là Perrier) về cái chết của cô con gái ông ta.

Tóm lại điều chắc chắn 100% là tác giả câu thơ nói trên là Malherbe chứ không phải Ronsard.

Tuy nhiên vì thấy các chữ Rose và Roses cũng như tên Perier được viết khác nhau, ở một cuốn thì được viết hoa, cuốn kia thì lại không viết hoa, một cuốn viết với một chữ r, cuốn kia lại viết với hai chữ rr, hai chúng tôi tìm thêm ở hai cuốn tự điển khác nữa của các nhà xuất bản lớn như Larousse và Littre, thì đều thấy là các chữ rose và roses đều được viết chữ thường và tên Perier chỉ có 1 chữ r . Vậy thì ra ở cuốn các chữ Rose và Roses được viết hoa, tác giả và các đồng tác giả “chơi ngông” (fantaisie) một chút thôi còn vụ một chữ r hay hai chữ rr thì nơi viết hai chữ rr là sai và NHƯ VẬY HÓA RA TÂY CŨNG … TAM SAO THẤT BẢN NHƯ THƯỜNG , tuy nhiên Tây nó chỉ dám chơi ngông viết hoa thôi và thừa một chữ r thôi, đâu bằng được Ta, vì Ta cho Malherbe biến thành Ronsard luôn, thế mới sướng!...

15/10/2011