Thanh Tâm Tuyền là một trong vài nhà thơ lớn nhất và có ảnh hưởng đến nền thi ca cả nước nói chung. Thơ của ông vẫn còn là một nguồn cảm hứng bất tận đối với nhiều nhà thơ có khát vọng đổi mới. Nhân ngày ông qua đời (22.3.2006), chúng tôi đọc lại Tạp chí văn nghệ xuất bản hàng tháng “Sáng Tạo” do Mai Thảo-chủ trương biên tập, số Tháng Bảy 1957 có bài Thơ Tự Do “Khai từ của một bản Anh Hùng Ca”, nay xin đăng tải để bạn đọc cùng thưởng thức.
THANH TÂM TUYỀN
Khai từ của một bản Anh Hùng Ca
O million de christs aux yeux sombres et doux
A. Rimbaud.
THI SĨ-
Xin im lặng! Xin im lặng!
Bắt đầu
HỢP XƯỚNG-
Có thấy chúng ta đứng giữa đồng bằng phì nhiêu tâm hồn
Trên triền núi cao lòng thương yêu
Đêm chỉ là màu ánh sáng quá dịu
Những ngôi sao những thế giới thở ấm không gian thân mật
Hãy khép mắt khép mắt thật khẽ
Môi hơi bàng hoàng ngực hơi vội vàng một ngôi sao băng
Có thấy chúng ta là hoa cỏ dưới bàn chân
Đến gặp nhau bối rối như bầy chim ngói
Tay còn nồng hương đất ruộng vườn nhà
Thơm mùi giấy trắng mực in tiếng máy
Muôn ngàn cuộc đời tuyệt đối muốn trú vào đôi con ngươi
Những giây nhiệm mầu trí não muốn buồn muốn vui muốn khóc
Hãy khép mắt khép mắt thật khẽ
Giam lấy những hình ảnh vĩnh cửu trong như một tiếng kêu thất thanh
Có thấy chúng ta biến thể những cánh tay biển xanh vỗ về những cánh tay rừng hoang choàng riết
Giòng nước mắt rỏ xuống những con sông đời đời thầm nín
Hãy khép mắt khép mắt thật kín
NGƯỜI MÙ-
Tôi xin hát bài:
THÁNH CA CUỘC ĐỜI HÔM NAY
Đêm ở trên trời đêm rơi nhẹ nhàng
Tiếng nói người con gái ngọt những mùi cam mùi bưởi
Dễ quyến rũ.
Đêm ở trên trời đêm rơi nhẹ nhàng
Anh là người phiêu lưu gặp lại quê hương
Âm thanh luồn qua ngõ tay vào vĩnh viễn
Đêm ở trên trời đêm rơi nhẹ nhàng
Em cười tình yêu điên như tóc gió chạy trốn
Em ơi địa cầu thì nhỏ
Đêm ở trên trời đêm rơi nhẹ nhàng
Đêm rơi thành ánh sáng anh tìm được em gối đầu vai anh
Và bây giờ vũ trụ bao la
HỢP XƯỚNG-
Có thấy chàng ta sống hồn nhiên như mây lá ngàn mùa
Không thắc mắc vì sao buổi mai kia sương trắng khóc dầy
Vì sao mặt trời bay lủi thủi
Trái tim đập một mình
Chúng ta đã đan những ngón tay kết những hơi thở buộc những cảm tình
Thành anh em vợ chồng bằng hữu
Vì suối mát ngoan biển hay giận dỗi
Vì núi trang nghiêm mưa an ủi
Chúng tôi là loài sinh vật hiền từ
Ngày qua thương khóc kêu cầu sự ngây thơ
Lấy ngây thơ làm khí giới
Có thấy chúng ta đã bưng bát cơm không hẩm cầm miếng bánh không đen
Chúng ta mở được cửa số lên khoảng trời xanh
Cuốc đất trồng trong vườn mình mặc áo mùa xuân
Bếp lửa chập chờn tiếng thì thầm nụ cười cháy đỏ
Những buổi tối đọc sách hàng chữ ngay thẳng như lòng người
Hay đến đây hân hoan vì trí thức trong sạch
Hãy khép mắt khép mắt thật khẽ
Có thấy chàng ta rơi vào giấc ngủ sâu vào những giấc mơ
Hương hoàng lan lẫn mái tóc người yêu
Xa ngoài thành phố bỗng lạc đường
Tại sao cánh đồng hoang tiếng kêu xé ruột
Tại sao cánh rừng cháy tôi một mình
Người nào ngủ đây người nào chết đây thân xác tan tành
Hãy khép mắt khép mắt thật kín
Và chúng ta rơi vào cơn ác mộng một mình
(Tối đen. Im lặng)
NGƯỜI MÙ-
Tôi xin hát bài:
THÁNH CA NHỮNG NGƯỜI ĐÃ CHẾT
Bây giờ vào mùa thu trời xuống thấp buồn vô cùng
Thành phố ngã như con vật kiệt sức
Người ta nằm im trên vỉa hè trong lỗ cống dưới gầm cầu lòng sông ngoài đất trống
Người ta nằm im những phiến đá sau cơn địa trấn bàng hoàng
Không ai dọn dẹp không ai chôn cất không ai vắng mặt
Bây giờ vào mùa thu trời xuống thấp buồn vô cùng
Không còn lấy một tiếng kêu tiếng rên la
Vì giản dị tôi đã chết
Nhưng ta nghe tiếng đập trái tim
Giữa mộ địa tha ma
Bây giờ vào mùa thu trời xuống thấp buồn vô cùng
Ta chạm đầu tay máu nỗi căm phẫn niềm tủi cực
Trên mi mắt nhiệt tình nơi giòng lệ
Trong cỏ cây tiếng biển lời rừng
Muôn vàn xao xuyến chưa kịp từ biệt nhau
Bây giờ vào mùa thu trời xuống thấp buồn vô cùng
Những kiếp hơi thở còn quyến lấy mọi hồn
Người vắng mặt có mặt âm thầm ôm đêm tối
Ta ngó thời gian như soi gương
Cuộc đời bao giờ cũng chỉ là một
(Im lặng)
KHÁN GIẢ I-
Người là ai? Người hãy khuất vào sân khấu!
KHÁN GIẢ II-
Người là ai? Ở đâu? Bao giờ?
KHÁN GIẢ III-
Tôi muốn hỏi tại sao đứng nguyên chỗ ấy?
THI SĨ-
Xin im lặng! Xin im lặng!
Tôi vốn là thi sĩ
KHÁN GIẢ I-
Thế nào là thi sĩ?
(Ồn ào)
KHÁN GIẢ II-
Phải thế nào là thi sĩ?
KHÁN GIẢ I-
Mau lên
THI SĨ-
Tôi vốn là thi sĩ người nghèo hèn
Không gia tài không địa vị không khí giới
Đến đây cất lên lời kêu gọi
Người nào chưa có ánh sáng tôi có tiếng kêu ánh sáng
(Và bình minh và mây trắng và trời xanh)
Người nào không có ngày mai đây danh tự ngày mai
(Và nhà cửa và trẻ con và đầm ấm)
Người nào thiếu tình yêu thiếu tự do
Thì chút mắt chút môi chút thở
Tôi mang theo tôi một thế giới
Hoa cỏ chim muông thời gian vũ trụ
Lòng hy vọng niềm tin tình bằng hữu chiến đấu
Và giọng nói quý báu của một người
KHÁN GIẢ I-
Tôi không cần những danh từ
THI SĨ-
Tôi làm gió làm mưa xuống những tâm hồn khô nẻ
Đốt lửa cháy những tâm hồn lạnh lẽo
Và sinh ra để ngợi ca cuộc đời ngợi ca loài người
Tôi nói tiếng yêu đương cùng tương lai
Nhưng hát lời nổi loạn chống kẻ địch
KHÁN GIẢ I-
Tôi không cần không cần những danh từ
Đi vào
KHÁN GIẢ II-
Nhưng hồn chúng tôi hoàn toàn hơn thượng đế
(Và thượng đế đã chết)
Ngày mai ánh sáng hay tự do
Chúng tôi đều đầy đủ
Chúng tôi sống tự nhiên như mặt trời
Người nói sao khi ấy?
THI SĨ-
Tôi xin trở vào nếu ai trả lời câu hỏi này:
Budapest là gì?
KHÁN GIẢ I-
Tôi tố cáo nó là thằng phù thủy
Budapest Budapest là vô nghĩa thần chú dị đoan
KHÁN GIẢ III-
Không tôi muốn biết Budapest là gì?
KHÁN GIẢ II-
Phải Budapest là gì? Budapest là gì?
THI SĨ-
Hãy nghe
NGƯỜI MÙ-
Budapest Budapest phải chăng là thần thoại
Budapest Budapest phải chăng là cổ tích
Ngày xưa người ta gọi Budapest tên mặt trăng
Hay một loài hoa hiếm
Một tiên nữ bị đầy xuống trần
Một con ngựa điên thiêu trụi cây cối
Hay chính những người tôi gặp không trông trông thấy mặt đây
Tôi không rõ nữa
KHÁN GIẢ I-
Hay Budapest nghĩa là người mù
KHÁN GIẢ III-
Người mù đớn đau suốt đời tìm ánh sáng
THI SĨ-
Xin im lặng! Xin im lặng!
NGƯỜI MÙ-
Tôi móc lấy mắt tôi nhai ngấu nghiến như đứa trẻ con tinh nghịch
Ô! Budapest Budapest Budapest
Nỗi cuồng điên cô độc riêng tôi
Phải như thế không?
Tôi ném trả bên ngoài chối từ ánh mai ân huệ
Ghi nhớ một lần ảnh hình nhục nhã và ôm giữ một đời
Không bao giờ chết được sống làm kẻ có tội
Ô! Budapest Budapest Budapest
Tôi muốn không bao giờ quên không bao giờ quên
Hay Budapest là người tình với mái tóc dầy độc ác
Buộc tôi vào đêm tối không tha
Ô! Budapest Budapest Budapest
Về đêm mùa đông lửa ấm tháng mười
Và tiếng sì sào trong máu hãy đi tìm một tiếng nói
Thì ta cứ coi như một câu chuyện thần tiên mà kể
Ngày xửa ngày xưa
Cố ru hồn mình về sâu mãi
Một chàng hoàng tử đẹp yêu nàng công chúa xinh tươi
Nhưng bỗng chàng bỏ công chúa mà lang thang
Nào ai biết lang thang để làm gì
Nhưng chàng nghe nhỏ to giòng suối cánh chim rừng già núi thẳm
Chàng vượt hết mọi đèo mọi sông mọi biển
Người kể chuyện cũng không rõ chàng tìm kiếm chi
Mãi mãi rồi hoàng tử gặp người đẹp cứu nàng thoát khỏi vuốt yêu tinh
Người đẹp ấy ai biết không
Là nàng công chúa xinh tươi của chàng
(Người mù vào)
KHÁN GIẢ I-
Ô! Budapest Budapest Budapest
Là tên chàng hoàng tử nàng công chúa loài yêu tinh?
THI SĨ-
Tôi nhận rằng thơ vô ích như những trận mưa
Như những cái hôn bóng gió những giấc mộng đêm hè
Như tiếng hót họa mi hay sơn ca đầu xóm
Bầy lưu ly thảo luyên luyến
Bàn tay hẹn hò đón mình ở một ngã tư
Căn nhà cũ không kỷ niệm không thân tình hồn thời gian
Bãi trống cỏ mai và trinh nữ
Hình như chúng ta đến đây đều phải đi qua mùa thu
Con đường quen thuộc hơn một ngõ tâm hồn
Chúng ta đi một mình hai người – bạn hay tình nhân –
Hay với cả gia đình
Heo may mang ngây ngất về trên trán
Mối sầu một mình – a – vạn cổ sầu
Vài hình ảnh riêng chút hành lý
Tôi xin kể chuyện
Ô! Budapest Budapest Budapest
Dù biết chắc chẳng ai chú ý đến thơ
Vì chỉ có kẻ điên mới đi mua khí trời
Phải không những em bé ngồi từng lầu chót vót?
Tôi muốn hôn nỗi buồn trên bàn chân
Uống tiếng ly rơi vỡ nâng niu bầy tóc khói
Và ngã lộn trong điểm xoáy mắt em
Ngã xuống vực hy vọng
Hãy khua động hai bàn tay sạch sẽ
Tưởng thiên nhiên đụng chạm ánh sáng tung tăng
Rung chuyển thân thể tôi giữa ruột đất
Một vì sao thưởng để bao nhiêu năm rụng đỏ môi em?
TRẺ CON-
Muôn nghìn năm
Mãi mãi
HỢP XƯỚNG-
(Trong khi đọc đoạn này thì màn mở lên)
Ô! Budapest Budapest Budapest
Người ngồi ở đâu? Hà-nội hay Paris New York hay Varsovie
Ô! Budapest Budapest Budapest
Nhìn lên sân khấu học thuộc lòng mỗi lời
Ô! Budapest Budapest Budapest
Tên một thành phố hơn một thành phố
Ô! Budapest Budapest Budapest
Thảm kịch thần thoại ác mộng hay giữa đời
Ô! Budapest Budapest Budapest
Budapest Anh hùng ca.
Tháng 6-1957
THANH TÂM TUYỀN
(Trích Budapest Anh hùng ca)
[Từ trang 13 đến trang 18 Tạp chí Sáng Tạo Số Tháng Bảy 1957]
Đăng trong Tạp chí văn nghệ xuất bản hàng tháng “Sáng Tạo” do Mai Thảo-chủ trương biên tập. Số Tháng Bảy 1957. Tòa soạn và trị sự 133B, KÝ CON – SAIGON.
Trần Hữu Dũng đánh máy lại, giữ nguyên theo cách xếp chữ typo trong tạp chí.
