Đỗ Tư Nghĩa giới thiệu và trích dịch.

Nhà thơ, nhà viết kịch, nhà tranh đấu cho nữ quyền. Sinh năm 1892 tại Rockland, Maine, Hoa Kỳ.

Năm Millay 12 tuổi, bố mẹ ly hôn; sống với mẹ. Mẹ nàng có một tủ sách văn học cổ điển, có cả Shakespeare và Milton.

Học đại học Vassar, tốt nghiệp năm 1917.

Kiếm sống bằng cách viết truyện ngắn, diễn kịch và dịch thuật.

Sống nhiều nơi tại Grenwich Village, New York. Millay mô tả  cuộc sống đó: “ Rất nghèo, nhưng rất vui nhộn.”

Đoạt giải Pulitzer về thơ, năm 1923; cũng năm đó, kết hôn; sống với chồng 26 năm, nhưng trong suốt thời gian đó, cả hai đều có những người yêu khác.

Năm 1943, được tặng Huân chương Frost do sự đóng góp của nàng cho nền thi ca Mỹ.

Khi Millay qua đời ( 1950), tờ New York Times mô tả nàng như là “một thần tượng của thế hệ trẻ trong suốt những ngày vinh quang của làng Greenwich […] Một trong những nhà thơ Mỹ vĩ đại nhất của thời đại mình.” Nhà thơ Mỹ Richard Wilbur nhận xét: “ Nàng đã viết một vài trong số những bài sonnet hay nhất thế kỷ.”

Thomas Hardy nói rằng, nước Mỹ có 2 điều hấp dẫn độc đáo : những tòa nhà chọc trời, và thi ca của Edna St Vincent Millay.”

Thơ Edna St Vincent Millay có chiều sâu của suy tư, có nhạc điệu trữ tình, có vị cay đắng của nỗi khổ đau thầm lặng và của những cơn tỉnh mộng đau đớn.

Những bài thơ được tuyển dịch sau đây, có thể mở ra cánh cửa nào để đi vào tâm hồn nàng chăng?

ĐTN

1. TÔI SẼ TRỞ VỀ

Tôi sẽ lại trở về

nơi bờ biển lạnh hoang vu

và sẽ xây một chiếc lều nhỏ xinh trên cát

sao cho chùm rong biển dòn và phiêu lưu nhất

sẽ cách xa lều tôi

một hay hai thước.

tôi sẽ chẳng bao giờ  còn trở lại

để nắm lấy tay anh

tôi sẽ bỏ lại sau lưng bao dâu bể của lòng

và sẽ hạnh phúc hơn

những chuỗi ngày quá vãng.

Tình yêu đã đứng lại phút giây nơi mắt anh

lời ngọt ngào đã nằm lại phút giây nơi lưỡi anh

cùng bản chất

với những gì sẽ chết đi trong khoảnh khắc -

có những lời chưa nói đủ

có những câu cường điệu quá lời. [1]

Nhưng trở về đây – tôi sẽ tìm thấy lại

những tảng đá

và những bầu trời hờn dỗi –

vẫn y nguyên như xưa

thuở tôi còn trẻ dại

vẫn y nguyên

không đổi khác bao giờ. [2]

[ 1. I SHALL GO BACK.

I shall go back again to the bleak shore

And build a little shanty on the sand

In such a way that the extremest band

Of brittle seaweed will escape my door

But by a yard or two, and nevermore

Shall I return to take you by the hand;

I shall be gone to what I understand

And happier than I ever was before.

The love that stood a moment in your eyes,

The words that lay a moment in your tongue,

Are one with all that in a moment dies,

A little under-said or over-sung;

But I shall find the sullen rocks and skies

Unchanged from what they were when I was young. ]

Edna St. Vincent Millay

2. ĐỪNG XÓT THƯƠNG TÔI

Đừng xót thương tôi vì ánh ngày đã tắt

trên bầu trời

khi ngày khép cửa. [3]

Đừng xót thương tôi vì bao vẻ đẹp phai đi

trên đồng xanh và rừng rậm

khi tháng năm qua.

Đừng xót thương tôi vì trăng khuyết

Vì thủy triều rút xuống biển xanh

Và cơn đam mê của đàn ông lụi tàn như gió thoảng

và anh chẳng còn nhìn tôi đắm say

như thưở ban ban đầu.

Vì tôi luôn biết: tình yêu chẳng khác nào

cánh hoa sắp tàn run trước gió.

Chẳng khác nào con nước thủy triều

nơi bờ biển nhấp nhô

làm trôi giạt những phế vật mới thu gom trong cơn gió lớn.

Nhưng hãy xót thương tôi

vì trái tim hiểu chậm

những điều mà lý trí tinh khôn thấy được

trong từng khoảnh khắc

của cuộc đời.

[ 2. PITY ME NOT.

Pity me not because the light of day

At close of day no longer walks the sky;

Pity me not for beauties passed away

From field and thicket as the year goes by.

Pity me not the waning of the moon,

Nor that the ebbing tide goes out to sea,

Nor that a man ‘ s desire is hushed so soon,

And you no longer look with love on me.

This have I know always : love is no more

Than the wide blossom which the wind assails

Than the great tide that treads the shifting shore,

Strewing fresh wreckage gathered in the gales.

Pity me that the heart is slow to learn

What the swift mind beholds at every turn. ]

3. MÙA XUÂN VÀ MÙA THU

Vào mùa xuân, mùa xuân của năm

Tôi bước cạnh người tôi yêu – trên đường

Những thân cây thì đen và vỏ ướt

Tôi vẫn còn thấy chúng – vào mùa thu của năm.

Chàng bẻ cho tôi

một cành đào đơm bông

xa lối đi và khó với.

Vào mùa thu, mùa thu của năm

Tôi bước cạnh người tôi yêu – trên đường

Những con quạ bay lên – tiếng kêu khàn đặc

Tôi vẫn còn nghe chúng – vào mùa thu của năm.

Chàng chế giễu hết thảy những điều tôi ca ngợi[4]

và đánh vỡ trái tim tôi

bằng những điều vặt vãnh bình thường.

Mùa xuân sẽ tuôn trào bao mạch sống

Mùa thu sẽ rụng rơi bao lá vàng

Vỏ cây sẽ rỉ từng giọt nước

Bầy chim sẽ gọi mừng hoan ca

Có bao nhiêu điều đẹp xinh để thấy

Có bao nhiêu điều ngọt ngào để nghe

Vào mùa xuân của năm – vào mùa thu của năm.

Chẳng phải vì tình yêu ra đi

mà tôi đau đớn

Tôi đau đớn

Khi thấy tình yêu ra đi

vì những điều vặt vãnh bình thường. [5]

[ 3. THE SPRING AND THE FALL

In the spring of the year, in the spring of the year,

I walked the road beside my dear.

The trees were black where the bark was wet.

I see them yet, in the spring of the year.

He broke me a bough of the blossoming peach

That was out of the way and hard to reach.

In the fall of the year, in the fall of the year,

I walked the road beside my dear.

The rooks went up with a raucous trill.

I hear them still, in the fall of the year.

He laughed at all I dared to praise,

And broke my heart, in little ways.

Year be springing or year be falling,

The bark will drip and the birds be calling.

There’s much that’s fine to see and hear

In the spring of the year, in the fall of a year,

It’ s not love’ s going hurts my days,

But that it went in little ways. ]

4. NHỮNG ĐÔI MÔI NÀO TÔI ĐÃ HÔN

Tôi đã quên

nhưng đôi môi nào tôi đã hôn

ở đâu và tại sao

Đã quên

những vòng tay nào đã đặt dưới đầu tôi cho đến sáng.

Nhưng đêm nay

cơn mưa đầy bóng ma[6]

Gõ nhẹ lên lên cửa kính

Thở dài

và đợi lời đáp lại.

Chợt giữa trái tim tôi

một cơn đau lặng thầm cựa quậy[7]

tiếc thương

bao chàng trai đã lãng quên

những chàng trai sẽ không còn

quay sang tôi vào lúc nửa đêm

với tiếng kêu say đắm.

Và như thế, giữa mùa đông

một thân cây cô đơn đứng

chẳng biết những cánh chim [8] nào đã lần lượt bay đi

nhưng chỉ thấy

những cành cây đã lặng im hơn trước.

Tôi cũng vậy

Không rõ những cuộc tình nào đã đến và đi

tôi chỉ biết: mùa hạ đã hát ca trong tôi giây lát

và giờ đây

tiếng hát đã im lìm. [9]

[ 4. WHAP LIPS MY LIPS HAVE KISSED.

What lips my lips have kissed, where and why,

I have forgotten, and what arms have lain

Under my head till morning; but the rain

Is full of ghosts tonight, that tap and sigh

Upon the glass and listen for reply;

And in my heart there stirs a quiet pain

For unremembered lads that not again

Will turn to me at midnight with a cry.

Thus in the winter stands the lonely tree,

Nor knows what birds have vanished one by one

Yet knows its boughs more silent than before:

I cannot say what love have come and gone;

I only know that summer sang in me

A little while, that in me sings no more. ]

5. MÙA XUÂN.

Hỡi tháng Tư [10]

Bởi vì đâu thêm một lần mi trở lại?

Cái Đẹp thì chưa đủ. [11]

Mi chẳng còn thể nào xoa dịu hồn ta

Bằng lá đỏ

Mở phơi cùng với nhựa đầy.

Ai hiểu được lòng tôi hơn chính trái tim tôi?

Mặt trời nóng ran trên cổ tôi

Khi tôi ngắm những bông cây nghệ

Mùi đất tỏa thơm tho

Cơ hồ như

Sự chết [12] chẳng hề hiện hữu.

Nhưng điều ấy nói lên cái gì?

Đâu chỉ nơi mộ sâu

Óc não người ta mới rã tan

Vì bọ dòi ăn ruỗng.

Cuộc đời – trong tự thân

Chỉ là hư ảo

Một chiếc cốc rỗng không

Một dãy cầu thang không trải thảm.

Thật là chưa đủ

Khi mỗi năm trên ngọn đồi này

Tháng Tư đến như gã khờ [13]

Miệng lảm nhảm

Tay rải đầy hoa đẹp.

[ 5. SPRING

To what purpose, April, do you return again?

Beauty is not enough.

You can no longer quiet me with the redness

Of little leaves opening stickily.

I know what I know.

The sun is hot on my neck as I observe

The spikes of the crocus.

The smell of the earth is good.

It is apparent that there is no death.

But what does that signify?

Not only under ground are the brains of men

Eaten by maggots.

Life in itself

Is nothing,

An empty cup, a flight of uncarpeted stairs,

It is not enough that yearly, down this hill,

April

Comes like an idiot, babbling and strewing flowers. ]

Edna St. Vincent Millay.

_________________________________________________

ĐỖ TƯ NGHĨA dịch.

Dalat. Mùa quỳ vàng 1983. Xem lại, đầu tháng 8/ 2012.