Gửi V. và những bạn thơ

Trong không khí đông miên của văn học người Việt tại Tây Âu dạo này, tập thơ Đóa tinh tuyền dâng mẹ* của Lê Miên Khương vừa ra mắt đầu Xuân Quý Tỵ – là một sự kiện đáng chú ý, có tính khơi gợi và đặc biệt làm ấm lòng khách tha hương. Thêm vào đó, CD Thơ tình Lê Miên Khương** đi kèm theo lại còn là một văn nghệ phẩm giá trị, đem lại nhiều mỹ cảm cho người nghe, cùng với cái thú phát hiện được giọng ngâm trẻ đặc sắc bên cạnh nghệ sĩ thành danh Hồng Vân. Một cách làm chuyên nghiệp. Một nội dung phong phú. 

Dù có quen thân với Lê Miên Khương đã lâu, ta vẫn phải đi hết Vườn thơ anh – ngắm đủ 52 đóa tình tự khúc – rồi mới thấy hết được cái trầm mặc, dịu dàng, cái phóng khoáng, hồn nhiên chân chất, trải rộng cùng những bao la sâu lắng của hồn thơ. 

Thơ Lê Miên Khương là nỗ lực vượt thoát ra ngoài nỗi nhớ, để chiêm nghiệm những giá trị muôn thuở, ngay từ khởi điểm của đời người. Vũ trụ thơ Lê Miên Khương nằm trong chiều sâu của hoài niệm dù là – hay đúng hơn, nhất là – khi phải đối diện với thực tại : anh mãi miết đi tìm « hoa lá diêu bông » của riêng mình trên quỹ đạo trân quý những ngày qua... 

Anh bắt đầu câu chuyện bằng một lời tâm sự, một thú nhận chân thành và hiển nhiên như một sự thật ray rứt trong mỗi chúng ta : 

Tôi đã từng ngợi ca tình yêu bao cô gái

Thương hạ khóc thu yêu hoa nhớ trái

Tranh luận hàng giờ với lũ bạn

về siêu hình, nghệ thuật, vẻ đẹp thế gian

Nhưng chưa bao giờ viết về cội nguồn

của mọi vẻ đẹp trên đời

Đó là mẹ, mẹ ơi ! 

(Đóa tinh tuyền dâng Mẹ) 

Lê Miên Khương - Bùi Chưởng là vậy : những phát biểu nhẹ nhàng, tự nhiên và đúng bất ngờ. 

Dành cho mẹ mình bài mở đầu của tập thơ lấy cùng tên, anh còn trân trọng dành trang cho một người mẹ vô danh gặp giữa tình cờ phố hội : 

Trên đường phố Sài Gòn tấp nập

Bao tao nhân mặc khách

Bao ngựa xe sang trọng

Có một người mẹ đứng im lìm trong góc

Với một rổ nhỏ đeo lụng thụng trên người

Vài cây viết bic

Vài túi chewing-gum

Vài điếu thuốc lẻ

Mẹ im lìm mẹ không tiếng mời rao...

(Người mẹ trên đường phố Sài Gòn) 

CD anh ra mang tên Thơ tình, nhưng tình yêu Lê Miên Khương trong thơ không chỉ đóng khung nơi đôi lứa. Yêu nhiều khi đồng nghĩa với nhớ, và tình thì nhập thân vào kỷ niệm, những kỷ niệm đầy ắp tuổi thơ, đâu đó chợt ùa về : 

Một hai ba, oảnh tù tì

Trò chơi ngây thơ tuổi nhỏ

Sao mình chơi hoài không chán

Anh thu tròn nắm tay làm búa

Đập nát đinh – ngón tay em...

Ngày xưa thì giản đơn một niềm vui như thế, còn bây giờ :

Chiếc búa thời gian đã nện bao hồi lanh lảnh

Đã gần hết đời người

Tóc hai màu sương khói

Vẫn chưa tìm lại được chiếc đinh đã chọc thủng tim anh. 

( Một hai ba…) 

Nhưng tim anh không chỉ ôm kỷ niệm về người em gái nhỏ. Nó hòa nhịp với cả núi, cả sông, cả chim, rừng, cây, lá. Bất cứ những gì đi qua đều để lại trong anh dấu ấn của một thời, của mạch đời, của vô tận yêu thương; từ một lá quỳnh (mà anh viết hoa) trong chậu cây :

Lá thân Quỳnh đầy khúc đoạn

Như cuộc đời

Khúc nghiệt ngã khúc bi thương

Như Quỳnh em phải dãi nắng dầm sương

Đem nhựa sống vào trong từng thớ quản

(Quỳnh em) 

đến núi rừng: 

Tôi đã đến nơi này. Ừ một thuở

Giữa rừng hoa hương phấn gọi cồn khơi

Đùa với lá. Cỏ cây ngàn nhớ biển

Hạt lung linh sương mọng thấm khung đời

(Cánh rừng huyễn diệu) 

qua sông nước : 

Sông tải trầm luân ra biển khơi

Phù sa từng hạt vun đắp đời

Nương dâu óng ả thơm là lụa

Rực rỡ tà bay ửng góc trời

(Trò chuyện với dòng sông) .

Đối với anh, không khung trời, mảnh đất nào – nhất là của quê hương –  lại không ẩn chứa một tâm tình, một bóng hình ngưỡng vọng: 

Những lúc xa em, anh nằm mơ

Mơ nghe sóng vỗ nhẹ vào bờ

Rì rào gió nói em là sóng

Con sông quê hương. Em là sông.

 (Trò chuyện với dòng sông) 

Cho nên, tình yêu chẳng những bàng bạc trong không gian mà còn xuyên suốt cả chiều dài năm tháng, qua tiếng lòng nghẹn nấc khôn nguôi:

Có đôi khi

Định nắm một bàn tay

Chợt nhận ra

Vết thương lòng chưa khép kín

Bàn tay mình còn hơi ấm của người xưa

Có đôi khi

Muốn đặt một nụ hôn lên má

Chợt nhận ra

Vết xước da non chưa lành sẹo

Môi mình còn vị mặn nước mắt người xưa… 

Còn ai chân thật hơn, với con tim và ký ức? Một sự chân thật hiếm có, đáng phục – tuy không chỉ tùy thuộc riêng anh – , bởi làm sao thơ không dễ xung đột với đời ! Có vậy, anh mới khép được bài thơ theo cường độ crescendo cháy bỏng, nồng nàn: 

Không thể đổi ngày ra đêm, trắng ra đen

Vứt bỏ hoa cúc vàng lấy bông hồng đỏ rói

Vì tim mình còn nhức nhối bóng dáng người xưa.

 (Bóng dáng người xưa) 

Dấu chấm ở đây để lại đầy dư âm. Nhưng dường như nhức nhối không làm anh ái ngại. Anh muốn thách đố thời gian, ngang nhiên chấp nhận những thăng trầm vui, khổ để nâng niu giữ trọn cuộc tình: 

Gởi em một mảnh đời tôi

Có cay đắng có bồi hồi yêu thương

Sợi tình tơ tóc còn vương

Cây si tôi bón cây thương tôi chằm

(…)
Một mai tình có tơi đau

Cũng xin em giữ khối màu nguyên trinh

 (Khối màu) 

Bài thơ là một thành tựu xuất sắc, giàu hứng khởi. Từ cái tựa Khối màu – khiến người ta liên tưởng về một hình tượng nghệ thuật tạo hình lộng lẫy – , đến từ chằm quá đỗi dễ thương – mộc mạc độc đáo – , rất thông dụng ở xứ Quảng quê anh (nghĩa là đan). Cũng thế, tơi đau là một sáng tạo, đứng hẳn riêng ngoài những sàn chữ đã chai mòn. Ngay cả tiếng tơi ở đây cũng không phải chỉ tầm thường được tách từ tả tơi , mà cụ thể có nghĩa là cái áo lá che mưa dân dã (và biết đâu lại chẳng ẩn dụ cho tất cả những chở che được âu yếm chằm nên?). Tứ thơ, mạch thơ, lời thơ, tất cả đều hội tụ trong cảm giác trực nhận một khối tình mê si, tuyệt đối, óng ánh sắc màu…

Thơ Lê Miên Khương mặn mà như thế. Ai khó tính có thể không hài lòng vì thỉnh thoảng sót đâu đó một vài câu chữ vần điệu có vẻ như thiếu trơn tru so với lệ thường. Nhưng mạch thơ anh mới là chính : nó chảy nhanh – không do dự, không gò bó – , vượt lên trên những ưu tư cú pháp, khiến chính anh chừng như cũng không màng chuyện sửa dũa vuông tròn. Vì vậy ( cứ theo sác xuất giả định như thế !), những bài thơ đạt toàn diện nhất của Lê Miên Khương thường không phải là những bài dài. Chẳng hạn Em có biết là một trong những bài thơ bay bổng, trong sáng, với một kỹ thuật có thể xem như toàn hảo : 

Em ơi, em có biết

Ngày xuân đang gần kề

Hơi men đà bén phiến

Cho đất trời đê mê

(…)
Em ơi em có hay

Có người chờ em về

Bên dòng sông thổ cẩm

Và góc trời yên quê. 

Yên quê, bén phiến, dòng sông thổ cẩm… , Lê Miên Khương không chỉ xuất thần với con chữ như thế, mà cả với những hình tượng rất lạ – từ những gì rất quen – , có khi thật ngộ nghĩnh : 

Xin em một nụ cười duyên 

Bỏ vào trong túi lâu lâu anh nhìn 

Lỡ khi trở gió tối trời 

Nụ cười em đó là nguồn sáng trăng 

(Xin em) 

Nhưng nụ cười anh thì không phải lúc nào cũng nở trọn. Như mọi người Việt nam, Lê Miên Khương không thoát khỏi những trăn trở, ngay cả trong tập Thơ Tình : 

Thương cây sầu riêng mà canh cánh mối sầu chung

Đất nước vẫn còn nhọc nhằn gian khổ truân lung

(…) 
Gà cùng một mẹ chưa thật sự thương nhau

 
Gãy cành lá rụng thân cây chưa cảm nhận nỗi đau

Tiếng buồn trong thơ còn dội đến bao giờ ?

(Mảnh vườn quê hương) 

Anh còn đi xa hơn, trong suy tưởng về mình, về người . Lấy khoảng cách để nhìn lại đối tượng, tra vấn chính cả tình yêu mà anh hằng tha thiết vinh danh: 

Em tự hỏi 

Có phải em như chiếc kim đồng hồ 

Cứ miệt mài chạy vòng cùng năm tháng 

Kiếm tìm hoài một tình yêu đích thực 

Để cuối cùng trở về chỗ cũ 

Nơi có số không.

(Chiếc đồng hồ và em) 

Những suy tư không nhất thiết dẫn anh đến khám phá nào hơn là những buồn vui lẫn lộn kiếp người trong vòng luân hóa : 

Ngày anh ra đi 

(…)
Em chui nhốt mình trong trái kén 

(…)
Ngày anh trở về 

(...)
Đập vỡ càn khôn tiếp vòng ước hẹn 

(…)
Anh đừng hỏi 

Đời luân hóa ngàn năm sau vẫn thế 

Mai sáng vẫn hồng chiều vẫn tím không gian 

Lá vẫn xanh nước lững thững trường giang 

Có niềm vui và nỗi buồn muôn thuở 

…Rồi đến phiên em ra đi 

Anh sẽ vào chờ 

Trong vũ trụ thơ…trái kén ! 

(Đời luân hóa) 

Trái kén đó có là số phần hay chọn lựa, nó cũng đã cho anh an toàn hạnh phúc với bao cơ duyên gặp gỡ : 

Đâu ngờ được gặp em

Hạnh ngộ : điểm địa cầu 

Phải trời xui đất khiến 

Như đã hẹn từ lâu 

(…)
Xin gọi em : tri âm 

Dẫu ta chưa trao lời

Em, anh đợi một đời

Biết khi nào bên nhau

(Hạnh ngộ) 

Tuyệt ! Chẳng những về thi pháp mà đặc biệt là về ý tưởng : cái Đẹp khiến tri kỷ có gặp mà vẫn là chưa gặp, để con tim còn đi tiếp những đam mê, rung động một đời. 

Cái Đẹp tra hỏi chính anh: 

Em hỏi tôi bây giờ là tháng mấy

Mà lá vàng rót điệu nhạc trên cây

Con nước lặng, ao sen đà héo úa 

Cánh hạc lẻ bầy tiếc một mùa ngây

(Em hỏi tôi) 

Cái Đẹp khiến anh tra hỏi Thượng Đế:

Tôi mãi tìm Ngài như tìm người yêu 

Trên non dưới biển ban mai buổi chiều

Sự sống diệu huyền, ai người sáng tạo

Ngợi ca Ngài, tôi hòa điệu cùng chim 

(Ngài ở nơi nào) 

Cái Đẹp vô vụ lợi, không tuổi tác, không biên giới – Đà Nẵng, Cao Nguyên hay Limoges – , không cố định – trên vạt áo, bàn tay hay mái tóc dưới trời Âu, Á – , không cần gắn thêm bất cứ ý niệm nào ngoài chính nó: 

Có uy nghi gì đâu 

Sấm chớp lay động bầu trời 

Mây đen kéo về đùn trước ngõ 

Đất hối hả uống từng con nước xoáy 

Ai đó nói oi bức quá phải mưa giông 

Có loè loẹt gì đâu 

Những hoa ngũ sắc còn ngái ngủ 

Em vẫn thấy sắc màu những cầu vồng 

Xao xác tiếng gà nơi xóm vắng 

Ai nói vọng rằng trời đã rạng đông 

Có hoành tráng gì đâu 

Những con sóng hăm hở vỗ bờ

Dập dìu mãi cùng gió vờn trên bãi vắng 

Lăn cuộn tìm về hôn cát mềm như bờ môi 

Ai đó nói khơi xa nhớ bờ da diết, quá đơn côi 

Có to tát gì đâu 

Giọt sương lung linh trên nụ hồng chớm nở 

Cành lá đung đưa vẫy gọi chim về 

Anh ngẩng đầu nhìn sắc trời đổi mới

Em thì thầm nói vạn vật đã vào xuân.

(Có... gì đâu) [toàn bài] 

Vâng, phải đọc hết một hơi : bài thơ là một đoản khúc phim (court métrage) tuyệt mỹ. Một khải ngộ về huyền nhiệm cuộc đời. Một hợp tấu làm trỗi dậy nốt tình ca đích thực cho những tâm hồn biết rộng mở trước ngày lên.

Trong CD, hẳn không vô tình mà Hồng Vân – đầy phong độ dù đã có tuổi –  nhường cho Hoàng Đức Tâm ngâm bài này : một tuyệt tác ! Ta có thể mường tượng âm hao giao hưởng Schubert lửng lơ đâu đó. Nhưng điều chắc chắn là Đức Tâm – trong cơ hội này –, ngoài chất giọng thiên phú, đã nắm bắt thông minh cái thần trong bức tranh thơ và «trả lại» bằng những nét luyến láy tinh tế, quyến rũ, đặc biệt Việt Nam: anh là một trong những người hiếm hoi đã kết hợp thành công điệu Huế trong hơi Bắc. 

Thơ Lê Miên Khương không tìm sự trau chuốt, nhưng đằng sau con chữ là cả một tâm tư, suy tư và có khi mở về suy tưởng. Đó đây, sau một giây phút chạnh lòng là sự thanh thản, khoan dung, là cảm nhận về một cõi tiên thiên hóa giải mọi đám mây thao thức ân tình.

Bức tranh Lê Miên Khương ấn tượng : đầy lối vào, ngõ ra, qua những khe sâu khuất của tâm hồn; lưu luyến với thanh xuân và triền miên với cái Đẹp, dẫu biết vô thường, dẫu phải hầu xinThượng đế. 

Nhưng đã ở trần gian, ai lại ngoảnh mặt với những xao xuyến của con tim, mà Lê Miên Khương đã chắt chiu cấy lại giữa vườn mơ ! Khu vườn yên ả, đủ để lắng nghe từng bước chân nguyên thủy một thời và – tại sao không ? – cho phép ta cùng anh tái hiện dấu nhân sinh dắt ta về chốn nên thơ mườn mượt cõi tình…

Paris, ngày Saint Valentin 2013 

Bùi Đức Hào 

Chú thích : 

* Đóa tinh tuyền dâng mẹ , Lê Miên Khương, nhà xuất bản Hội Nhà Văn , Hà Nội , 2013.

** CD Thơ tình Lê Miên Khương với các giọng ngâm Hồng Vân, Kim Lệ, Bích Ngọc và Hoàng Đức Tâm

Có bày ở quán Foyer Mon Vietnam, 24 rue Montagne Sainte Geneviève, 75005 Paris ( thu giúp quỹ từ thiện, theo yêu cầu tác giả ). 

Ngoài ra, nhạc sĩ Trần Minh có phổ 2 bài thơ Lê Miên Khương, xin mời vào đường dẫn dưới đây : 

 – Đi tìm một nửa thân mình (Thụy Long – Diệu Hiền) : 

 – Hãy đưa em đi (Mai Thảo)

Nguồn : Diễn Đàn Forum ( bản cập nhật tác giả gửi)