Nhà thơ Thụy Điển được giải Nobel văn chương 2011 Tomas Transtromer (Tranströmer) đã qua đời ở tuổi 83, theo thông báo từ nhà xuất bản Thụy Điển Bonniers. Từ năm 2000, tại Việt Nam, Toàn tập thơ (NXB Văn học) của Transtromer được thi sĩ Nguyễn Xuân Sanh dịch và xuất bản. Đây là tuyển dịch từ 11 tập thơ mà Transtromer đã công bố từ năm 1954 đến 1996.

Thi sĩ biệt danh “thợ rèn chữ” tính tình điềm đạm và sống một đời ẩn giật được coi là bậc thầy của nghệ thuật ẩn dụ và là một trong những nhà thơ quan trọng nhất của Bắc Âu thời kỳ hậu chiến, qua đời ngày 26/3/2015 sau một thời gian lâm bệnh, người phát ngôn của Bonniers, Anna Tillgren, cho biết.

Từ trí tưởng tượng bay bổng

Trong tuyển tập nổi tiếng Những cửa sổ và những hòn đá, Transtromer đã sử dụng các hình ảnh ẩn dụ với trí tưởng tượng tuyệt vời nhằm mô tả lại nỗi sầu khổ trong tâm trí con người. Tác phẩm của ông được dịch ra hơn 60 ngôn ngữ và ảnh hưởng tới nhiều nhà thơ khắp châu Âu, Trung Đông và châu Mỹ.

Những vần thơ của Transtromer gây ấn tượng bởi trí tưởng tượng bay bổng, khám phá những khía cạnh bí ẩn của cuộc sống thường nhật mà không cần tô điểm nhiều, và tập trung vào sự đơn giản được phản ánh qua chính cuộc đời ông.

Nghề chính là một nhà nghiên cứu tâm lý học, Transtromer (đọc là tron-stroh-mur) sáng tác vào buổi tối và những ngày cuối tuần khi rảnh rỗi. Ông luôn tránh xa sự chú ý của công chúng và không tham gia vào những cuộc tranh luận chính trị, vốn là sở thích của nhiều nhà thơ hiện đại cùng thời.

Cơn đột quỵ năm 1990 đã khiến ông liệt nửa người và á khẩu. Khi nhận giải Nobel ở tuổi 80, ông đã là ứng viên hàng đầu trong nhiều năm dù ngay chính những đồng hương của ông đã bắt đầu lên tiếng nghi ngờ về việc liệu bao giờ giải thưởng danh giá nhất cho giới văn chương có được trao cho Transtromer hay không.

Những tác phẩm nổi tiếng nhất của ông bao gồm tuyển tập Những cửa sổ và những hòn đá (1966) trong đó ông ký sự lại bằng thơ rất nhiều chuyến đi của mình, và Baltics (1974), một trường ca về các nền dân chủ và các chế độ độc tài ở vùng biển Baltic trong thời chiến tranh lạnh. Sau khi bị đột quỵ, ông còn in hai tuyển thơ nữa: Gondola sầu bi (1996) và Điều bí ẩn vĩ đại (2004).

Sinh ngày 15/4/1931, thi sĩ Transtromer lớn lên cùng bà mẹ đơn thân làm nghề giáo viên ở khu lao động tại Stockholm, sau khi bà li dị bố ông, một nhà báo. Transtromer bắt đầu sáng tác từ khi theo học ở trường Sodra Latin, Stockholm và các tác phẩm của ông xuất hiện rải rác trên những tạp chí trước khi ông in tuyển thơ đầu tiên, 17 bài thơ, vào năm 1954. Tác phẩm nhanh chóng nhận được nhiều sự ca ngợi ở Thụy Điển.

Xa rời cực đoan

Ông học văn chương, lịch sử, thi pháp học, lịch sử tôn giáo và triết học ở Đại học Stockholm University và có thời gian ngắn làm trợ giảng ở viện đo nghiệm tâm thần của trường. Nhưng phần lớn thời gian của ông là sống trong thầm lặng ở các viện tâm lý và thần kinh nhà nước ở các thị trấn nhỏ bé của Thụy Điển như Linkoping và Vasteras, nơi ông sống trong một căn nhà phố khiêm nhường cùng vợ, Monika, một y tá, và hai con gái. Ông từng làm việc ở một viện tâm lý chuyên cho các tội phạm vị thành niên và sau đó là một quỹ lao động do nhà nước bảo trợ, nơi ông giúp người khuyết tật lựa chọn nghề nghiệp, hỗ trợ những tội phạm hòa nhập lại với đời sống cũng như khuyên nhủ người ngiện ma túy.

Dần dần, ông phát triển cho mình một phong cách viết riêng với người bạn tri âm, tác giả Lars Gustafsson, như một cách đáp lại sự cách tân quá cực đoan của các nhà thơ Thụy Điển hiện đại. “Chúng tôi so sánh tác phẩm của nhau và cảnh báo nhau không trở nên giống với những tên tuổi lớn, (Gunnar) Ekelof hay (Erik) Lindegren”, Gustafsson nói trong một cuộc phỏng vấn năm 2011. “Chúng tôi vùng vẫy, gần như theo bản năng, ở một hướng khác. Không phải là tối thiểu hóa, mà là theo hướng đơn giản hơn”.

Những bài thơ của Transtromer tràn ngập tình yêu thiên nhiên và là bản mô tả những kinh nghiệm rất cá nhân của ông: đi làm mỗi ngày, ngắm mặt trời lên hay chờ màn đêm buông xuống. Nhưng đằng sau những điều giản dị đó luôn ẩn chứa nhiều câu hỏi nền tảng, cái chết, dịch bệnh và sự đau khổ của con người.

Là một người đi du lịch nhiều (ông từng tới những nơi xa xôi như Sierra Leone và Cộng hòa Trung Phi), yêu nhạc cổ điển (bản thân ông là một tay piano nghiệp dư có hạng, vẫn tiếp tục chơi nhạc chỉ với tay trái sau khi đột quỵ) và trải qua tuổi thơ đầy hình ảnh (căn nhà thơ ấu của ông nằm trên một hòn đảo ngoài khơi bờ biển đông Thụy Điển), Transtromer ra đi để lại vợ, Monika, và hai con gái, Emma và Paula.

-        (Tomas) Tomas Transtromer

-        (Tomas - Toan tap tho) Thơ của Tomas Transtromer được dịch và xuất bản tại Việt Nam trước khi ông được trao giải Nobel

BOX:

Từ khi bị tai biến, năm 1990, Tomas Transtromer chịu ảnh hưởng lớn của thơ haiku (Nhật Bản), nên đã dành nhiều tâm sức cho thể loại thơ ngắn nhất thế giới này.

-        (Haikudikter) Tập thơ haiku dày dặn của Tomas Transtromer