Nghe một tác phẩm âm nhạc vô cùng phong phú bao gồn người biểu diễn, diễn viên hát, nhạc công hòa tấu dàn nhạc, âm thanh, ánh sáng, chỉ huy dàn nhạc, đạo diễn, chỉ huy đêm diễn… Một tác phẩm âm nhạc đến công chúng thật không đơn giản, chỉ là âm thanh giai điệu nhạc.
Người nhạc sỹ muốn hoàn thiện tác phẩm âm nhạc phải tinh thông các môn: Nhạc lý, hòa thanh, phức điệu, phối khí…Mỗi môn cần tính toán như bốn phép tính, phép cộng trừ trong nhạc lý. Một nhạc phẩm hoàn chỉnh đầu tiên tính đến các quãng giai điệu, tinh thông các loại cấu trúc quãng, đảo quãng, quãng tăng, quãng giảm, quãng trưởng thứ… Lý thuyết đảo quãng cách tính đầu tiên phép cộng, tổng số các quãng đảo bao giờ cũng cho tổng = 9. Ví dụ: Quãng một đồ- đồ, đảo thành đồ đố. Đồ đố là quãng 8 đúng như thế 8+1= 9. Quãng 2, đồ rề. Đảo thành rề đố, rề đố là quãng 7. Quãng 7+ quãng 2 = 9. Quãng 3 đồ mi, đảo thành mì đố là quãng 6. Như thế quãng 3+quãng 6 = 9. Quãng 4 đúng đồ fa, đảo thành pà đố, là quãng 5 đúng. Như trên q4+q5 = 9… Một phép + cho nguyên lý đảo quãng và phép trừ trong lý thuyết âm nhạc. Lấy tồng = 9 ở cung đô trưởng (cT): Q 9 - Q2= 7, ta có quãng 7 T. Q 9 - Q3= 6 T, Q 9 - Q5 = 4đ, Q 9 - 4đ = 5 đúng…
Quãng sử dụng trong âm nhạc nhằm cấu trúc các loại giai điệu tác phẩm mang màu sắc khác nhau, ví dụ quãng đi liền bậc: Quãng một, quãng hai, quãng ba, giai điệu êm đềm ru dương, quãng nhảy xa: 5, 6,7, 8 giai điệu bất ngờ tạo âm thanh mới…Giá trị quãng mang lại giai điệu phong phú, biểu cảm mỹ học tác phẩm âm nhạc.
Môn hòa thanh là môn sử dụng nhiều phép tính cấu tạo các quãng hòa thanh, tiến hành các bè gia điệu, mỗi bè mang một lối diễn tả biểu cảm riêng cùng vang lên thành một ý tưởng âm nhạc. Ví dụ từ một giai điệu âm nhạc cho trước như bài hát Con voi, người nhạc sỹ sử dụng phép nhân: Bè1x 2, 1x 8 như thế giai điệu bài Con voi có hai bè âm thanh cùng vang lên: Đồ +đồ + đố nghe đã dày giọng khác nét giai điệu ban đầu…
Môn phức điệu, môn học thêm bè cho một tác phẩm phối khí. Người phốí khí đưa tác phẩm âm nhạc từ đơn giản đến phức tạp, kết hợp hòa thanh phối khí sử dụng phép chia như 6: 2, 4: 2, 8: 4…Trên một nét giai điệu, tác giả phối khí tạo ra 8 bè hay 4 bè, hai bè… tạo thành sự tăng giảm người hát. Đôi khi chia ra hai bè hát đối đáp nhau trong dân ca, nghe mới lạ hấp dẫn. Ví dụ người thứ nhất hát một câu: Con vỏi con voi, Người sau đáp lại: Con vỏi con voi ở giọng cao hơn giọng ban đầu một quãng ba. Hay họ đáp lại ở quãng bốn, rồi quãng hai… Những lối hát phức điệu này, trình diễn bái hát dưới một hình thức mới lạ, hấp dẫn người nghe. Phức điệu, phối khí là những môn học làm thay đổi tác phẩm âm nhạc lại giữ nguyên bản mọi giá trị tác phẩm ban đầu của nhạc sỹ sáng tác. Người phối khí là nhà sáng tạo thứ hai đưa tác phẩm âm nhạc lên đỉnh cao tận cùng nghệ thuật âm thanh, bằng những nguyên lý toán học và âm thanh vật lý. Người phối khí đồng sáng tạo tác phẩm âm nhạc từ người trần mắt thịt thành gã siêu nhân, con người khổng lồ biểu cảm mọi ý tưởng mỹ học âm nhạc.
Các bạn thường thấy khi nghe một bài hát đơn ca, các ca sỹ thường thêm bè phụ, hát lồng ở dưới đi bè sẽ hấp dẫn hơn, nếu chỉ hát một giọng. Đây là lối hát phức điệu, còn nhiều cách biểu hiện khác như họ sử dụng một dàn người đứng hát đệm cho một giọng ca…Phối khí phức điệu là những phương pháp phù trợ phát triển âm nhạc, thông thường người sáng tác phối khí luôn cho phù hợp ý tưởng sở thích tác giả. Nhưng ở nước ta đa phần nhạc sỹ rất nổi tiếng chỉ vì một hai bài hát nghiệp dư không biết: Hòa thanh, phối khi, phức điệu nên thường có tác giả phối khí, phối phần đệm cho người nhạc sỹ bất đắc dĩ. Đây là thông lệ ở nước ta! Nhạc sỹ các nước không có, hoặc hiếm thấy.
Hòa tấu dàn nhạc với hợp xướng thiếu nhi.
Những tác phẩm âm nhạc các bạn nghe hay, thật không đơn giản bởi nó gần với các môn khoa học tự nhiên, là sự kết hợp hài hòa cấu trúc âm thanh vật lý với toán học. Âm nhạc vận dụng bốn phép tính:
Phép cộng, phép nhân từ cảm xúc thăng hoa, phép trừ, phép chia cho lý trí cấu trúc câu đoạn tác phẩm.
Vì thế có một sinh viên toán lý của Đại học Sư phạm I chỉ cần đi thực tập xong là thành thày giáo, nhưng ông dám làm lại cuộc đời bằng cách đi học nhạc. Đó là nhạc sỹ Phó Đức Phương, hầu hết công chúng yêu thích âm nhạc của ông không chỉ thắm đượm chất dân ca sâu lắng tình đời mang âm hưởng thời đại. Mỗi bài hát còn cấu trúc hoàn thiện câu đoạn, âm thanh giai điệu tinh tế, chuẩn xác như một nhà vật lý+toán học, hiếm thấy nhạc sỹ nào cho ra đời những tác phẩm âm nhạc lại hoàn chỉnh như một công trình toán học. Nếu các nhạc sỹ Việt có may mắn như ông học xong toán lý thì sáng tác nhạc sẽ gẫy gọn hơn, thật khó nói đâu là chuẩn bởi có khi toán lý khéo lại làm hỏng âm nhạc bởi sự máy móc khô cứng của nó. Nhưng nghe các bài hát nhạc sỹ Phó Đức Phương, hay nhạc nước ngoài khá chuẩn mực thẩm mỹ nghệ thuật, đặc biệt sự cấu trúc hình thứ âm nhạc, nội dung lời ca phản ánh đa chiều cảm xúc, nhân văn cao cả. Sự điều tiết khi sáng tác âm nhạc giữa lý trí với cảm xúc, là bí quyết thành công của nhạc sỹ và những người sáng tạo các công trình nghệ thuật.
Nghệ thuật luôn là sự hài hòa cảm xúc với cấu trúc nội dung, hình thức, kết hợp chặt chẽ giữa toán lý với sự hoàn chỉnh tác phẩm. Âm nhạc là môn nghệ thuật tổng hòa bốn phép tính trong sáng tạo cấu trúc nội dung, hình thức tác phẩm âm nhạc, chỉ đơn giản nó là môn: Nghệ thuật thời gian, xây dựng tác phẩm bằng hình tượng âm thanh giai điệu.
Hà Nội 4-2015.
