Dễ gần một năm nay, hầu như lần nào cũng vậy, cứ thấy hắn về tới cổng, chàng thanh niên hàng xóm lại vội nhảy ra vồn vã, hồn nhiên:
- Anh ơi, đã xin được việc cho em chưa?
Hắn chỉ biết gượng nở nụ cười chó thui để khỏi dội nước lạnh vào hy vọng của thằng bé. Gọi là thằng bé thì quả quá đáng, vì cậu ta cũng hơn 30 tuổi, có điều tâm trí ngây thơ như một đứa trẻ mười hai chốn quê rừng. Cậu ta sống trong ngôi nhà 3 tầng chỉ có hai bố con. Ông bố là một vị bác sĩ già, cỡ giáo sư tiến sĩ, song giờ đây niềm vui và động lực sống cuối đời của ông chỉ là làm thơ ôn kỷ niệm xưa, chăm sóc con chó giống Đức, và canh chừng đứa con trai út khỏi đánh mất chùm chìa khóa dù luôn đeo lủng lẳng trên cổ và bớt làm những điều dại dột khiến ông đau đầu. Thực ra, cậu ta chưa làm điều gì gọi là dại dột để ông bố mất thể diện với hàng xóm. Tình trạng tâm thần phân liệt của cậu ta ở dạng vẫn đủ năng lực để học hết hàm thụ mỹ thuật công nghiệp, và vẽ được khá nhiều bức tranh dễ thương, thậm chí có bức độc đáo. Nếu ở một đất nước "tư bản thù địch", chắc là những bức tranh nọ cũng sẽ được coi trọng, người vẽ sống được bằng tác phẩm của mình. Nhưng ở xứ sở là fan hàng đầu của các loại quảng cáo này, ai bỏ tiền ra cho cậu ta lăng- xê, triển lãm tranh? Ông bố nhếch mép, ừ, mày vẽ vời thế sẽ bớt rượu chè be bét và khỏi ngã xe đạp gãy quai hàm cho tao yên thân! Cậu ta lại không thể biết được cái thủ thuật "luộc" chính tác phẩm của mình, đem nhân bản chúng ra, và không có quan hệ cực đẹp để chúng có thể được tiêu thụ vèo vèo, được treo cả nơi công sở hoành tráng lẫn toa-let khách sạn sang trọng như nhiều "đồng nghiệp" may mắn của cậu ta! Hắn chợt giật mình. Biết đâu, trong số những người mà hắn ám chỉ "đồng nghiệp" ấy, có kẻ đang nhận trách nhiệm theo dõi hắn, chỉ vì hắn đã không chỉ một lần bóc mẽ cái nghệ thuật thương mại hóa nghệ thuật của họ?
Lâu nay, hắn mắc cái bệnh mà Lỗ Tấn từng duy danh: bệnh "bách hại cuồng". Bố hắn, bạn bè bố hắn từng bị khoác những cái án chính thức lẫn không chính thức mà Tòa án công luận đã "xử trảm", bị hành lên bờ xuống ruộng đến thân bại danh liệt. Không ít bạn bè hắn hoặc những người cùng lứa mà hắn kính trọng nhưng chỉ biết tên, bị mắc cái họa- cũng không khác ở thế hệ bố hắn là mấy, chung quy lại như ông cha hắn gọi là "họa sát thân" bởi tội "yêu thư yêu ngôn". Vì thế, hắn khôn ngoan "tránh voi chẳng xấu mặt nào", chui vào chuyên môn thuần túy, nếu không có duyên để được "hồng" thì cũng có lộc là "chuyên". Trên bục giảng, hắn cố gắng không để lòi "cái đuôi" dù chẳng đem ra mà xào nấu no bụng được thì cũng là cái "nghiệp" của dòng giống bất hạnh nhà hắn, để sinh viên và các tầng lớp trên sinh viên không thắc mắc, nghi ngờ gì hắn. Về tới nhà, hắn cũng ít chuyện trò với mẹ và vợ, phòng cái bệnh "buôn dưa lê" của các bà già bà trẻ mà vô tình làm lộ ra thân phận hắn. Tội nghiệp, cái thân phận vô hại mà phải chui lủi! Hàng xóm hắn có một số quan chức mấy Bộ mặt lúc nào cũng lạnh tanh qua cửa xe đắt tiền, còn lại là những trọc phú giàu xổi đến độ bóng loáng từ cái bậc dắt xe - họ thường nhìn như hắn có "cái mặt không chơi được", và có thái độ nghi kỵ, khinh khỉnh, hoặc bất đắc dĩ phải xã giao nhăn nhở. Đặc biệt, ở sát nhà hắn là một đôi vợ chồng làm ở một cơ quan thuộc "thượng tầng quý tộc", cô vợ là kế toán trưởng, đã cho cải tạo nhà giống lâu đài; họ tự hào được sinh ra ở đất Thang Mộc - quê Vua Chúa (những người bạn thân quý nhất của hắn và những người thầy hắn kính trọng nhất lại xuất thân từ vùng đất địa linh nhân kiệt khét tiếng ấy). Họ còn đắc chí là hậu duệ của một đội trưởng Ưu binh kiêm Kiêu binh thời chế độ lưỡng đầu chưa thành quá khứ sử Việt, lớp người vỗ ngực là nền móng chế độ với câu thần chú: "còn Chúa còn mình..." Hắn thúc dục con gái đọc sách, học ngoại ngữ, và cho nó đi chơi xa khi rỗi rãi, để hạn chế mối quan hệ với những đứa trẻ xung quanh vênh vang ra mặt cậy thế, cậy của. Về nhà, hắn chỉ trò chuyện thân mật với cậu họa sĩ nọ, người mà hắn biết chắc là không có âm mưu, không có năng lực hại hắn, và cũng chẳng ai dở người hạ mình để chơi và lợi dụng cậu ta! Hắn có cảm giác an toàn tuyệt đối trước một type nhân vật kiểu chú bé Oskar của Gunter Grass1. Và thế là hắn mắc nợ, một lời hứa hão: anh sẽ xin việc cho chú. Chuyện này, hắn không dám hé nửa lời với ông bố, người cứ mỗi lần gặp hắn là bỗ bã toa, moa, bởi ông thuộc lớp người không hình dung nổi phải chạy chọt biết bao tiền một suất làng nhàng vào cơ quan Nhà nước để không biết đến hết thế kỷ này có hòa vốn? (Dĩ nhiên là không kể đến suất quan chức bự). Hắn cũng đề phòng ông già mới duyềnh lên tâm hồn thi sĩ sẽ vui miệng san sẻ (hay phản đối một cách chính trực) với hàng xóm chắc chắn là có tai mắt của An ninh, truy đến hắn thì rắc rối to.
Gần ba năm nay, trước khi về hưu, hắn âm thầm tìm cách chuyển cả nhà tới một thành phố phía Nam. Thành phố mà qua báo chí, hắn biết là một nơi đáng sống nhất nước hiện nay, bởi có người đứng đầu với những quyết sách đúng đắn, mạnh bạo. Con gái hắn sẽ thoát được cảnh học thêm phờ phạc, cảnh buộc phải gà bài cho đứa kém hơn trong giờ kiểm tra cuối kỳ để lớp dành được tiên tiến cuối năm. Mẹ hắn sẽ kéo dài thêm tuổi thọ ở một môi trường còn có thể được gọi là khá trong lành, cả nhà bớt nỗi lo ngay ngáy bị đầu độc thực phẩm theo kiểu con ếch bị nung nóng từ từ trong chảo. Quan trọng nhất là thoát được mấy nhà hàng xóm khinh khỉnh vốn coi tiền của là Thượng đế, tệ hơn là hình như đang bí mật xoi mói hành tung của hắn. Vì vậy, hắn càng cẩn thận giữ mình. Hắn không dại dột gì nữa mà bình phẩm, mà thất vọng hỡi ơi cho thị hiếu mauvais gou^t của những bức tranh "Bờ hồ" chọc vào mắt chỉ có khung là đắt giá trong nhà hàng xóm dòng giống "Kiêu binh" mà hắn vô tình liếc thấy... Song, sự bất an ngày một tăng thêm. Con đà điểu trốn trong cát tưởng mình an toàn. Hắn thì không ngu ngơ thế. Đêm đêm, hắn vắt tay lên trán để tự kiểm điểm, tự đấu tố, tự phê bình - những từ ngữ khét lẹt mùi khủng bố tinh thần một thời chưa xa và hiện đương được trang kim thời thượng. Những cuốn phim đen trắng négatif chiếu chậm bắt đầu trở thành cấu trúc cơ bản của tâm hồn hắn. Có cuốn chiếu độc lập, có những cuốn lại đâm xầm vào nhau và tự vận hành cơ chế montage quái đản riêng của chúng...
Một cuốn phim nhắc hắn nhớ, ý định làm cuộc cách mạng di chuyển nơi cư trú chợt lóe đến với hắn khi kể cho sinh viên nghe về vở kịch Ba chị em của Tsekhov. Hắn chợt toát mồ hôi hột: Rất có thể một sinh viên nào đó đã báo cáo lên trên, suy diễn lời giảng của hắn về sự ngột ngạt tù túng xã hội nơi tỉnh lẻ khiến ba chị em ao ước được dọn nhà tới Moskva như một hư ảo hạnh phúc, nhưng rồi họ đau đớn vỡ mộng, và lại tiếp tục cái cuộc sống vũng lầy hiện tại. Một cuốn phim nhòe nước mắt của chính hắn văng vẳng lời nói của đôi bạn họa sĩ bên bức tranh trên giấy báo của mét Phái vẽ chân dung bố hắn ngồi bó gối trước một phin cà-phê, có bút tích của danh họa: "Hoan nghênh café!" Thực xuẩn ngốc khi hắn đem khoe với một số người mà hắn mù mờ về lai lịch, kèm những lời bình về sự đói nghèo thảm hại của các họa sĩ thời phải đổi tranh lấy cà-phê. Có khác gì lên án xã hội một cách thâm hiểm! Lại nữa: nhân vật chính của thời đại, Công Nông Binh đang chiến đấu và lao động sản xuất biến đâu rồi, sao chỉ có kẻ hưởng thụ kiểu tư sản? Cuốn phim tiếp liền lại là chính giọng của hắn trước sinh viên, kể theo lời bố hắn về bức tranh đầu tiên và cũng là cuối cùng của một người đàn bà gần hết cuộc đời làm nghề nhặt củi khô trên tuyết để nuôi sống đàn con cháu mình: trên một tấm toan phủ sơn trắng toát, có mấy nét vẽ đơn sơ nguệch ngoạc màu nâu đen. Bức tranh sau đó đã trở nên vô giá trong con mắt của những nhà sưu tập tranh thế giới. Không thể đem hệ thống mỹ học quen thuộc và cứng nhắc của chúng ta mà cảm thụ, đánh giá những tác phẩm như thế. Biết đâu, trong lý lịch cá nhân của hắn ở phòng tổ chức cán bộ đã có dòng ton hót của một sinh viên nào đó kiêm "mật thám tư tưởng": "Đi ngược lại quan điểm chính thống về văn học- nghệ thuật, tuyên truyền thứ mỹ học phi giai cấp rác ruởi!" Rồi, thực nguy hiểm cuốn phim trình chiếu cảnh hắn say sưa nói về những Hóa thân, Vụ án, Lâu đài của F. Kafka trong một cuộc sinh hoạt câu lạc bộ văn học- nghệ thuật giáo chức, hắn đã đọc mấy đoạn có gạch bên lề, có ghi chú hẳn hoi, trong đó là đoạn Jozep K ném thẳng vào mặt những kẻ thi hành công vụ: "tất nhiên lề lối của ngành tư pháp chúng ta đòi hỏi không những người vô tội bị kết án mà còn không được biết đến luật pháp". Hắn bật mình như mèo vồ chuột, chạy đến giá sách lục tìm cuốn sách tai hại kia, vội vã lật tìm những chỗ sẽ làm vật chứng hùng hồn kết tội hắn, xé chúng ra và bật lửa đốt. Bóng hắn bập bùng lay động, kỳ quái tựa Gregor Samsa hóa thành con bọ khổng lồ trong chính căn phòng của mình! Hắn đã phạm tội đốt sách, nhưng xét cho cùng không nghiêm trọng bằng tội mượn xưa nói nay, mượn ngoài nói trong, vẽ mây nảy trăng, tội dùng équivoque (biểu tượng hai mặt) - theo góc nhìn chính thống! Còn cuộn phim hãi hùng này đây: khi các rạp chiếu bóng cùng toàn bộ hệ thống truyền thông đại chúng hân hoan đến cuồng nhiệt quảng cáo không công cho chủ nghĩa nặng mùi bá quyền Đại Hán của đạo diễn tài ba Trương Nghệ Mưu qua bộ phim Anh hùng và chương trình Olimpic Bắc Kinh, hắn đã phản ứng một cách đơn độc để rồi chắc phải chuốc lấy sự khinh ghét, thù hằn của ối người, ối cơ quan- không chỉ vì hắn đã động tới túi tiền lớn của họ trong kinh doanh văn hóa, mà chính là vì đã cả gan động chạm tới và hòng giải thiêng một "vùng nhạy cảm" mà người dân đen và những trí thức hạng bét như hắn không có quyền. Sao hắn ngu lâu đến thế? Liên quan tới cái ngu do phim ảnh gây ra thì còn có cuộn phim này: Sau buổi chiếu phim tham khảo một bộ phim đoạt giải Cành cọ vàng của LHP Cannes, hắn đã khái quát lại, đại khái: Suốt phim là những hình ảnh ẩn dụ kỳ lạ, đầy chất thơ, đạo diễn dùng cả lịch sử tiến hóa vũ trụ để diễn tả hân hoan sự hình thành một đứa trẻ. Thế mà nhân vật người cha lại bơ vơ lạc lõng trong những tòa nhà che khuất bầu trời, luôn tự hỏi về "Cây đời", về ý nghĩa của sự tồn tại. Rất nhiều câu hỏi được nêu ra: "Người đã ở đâu?", "Chúng con là gì với Người?", "Vì sao tôi được sinh ra?", "Mục đích sống của tôi là gì?"… Phim không hề có một câu trả lời! Nhưng người xem có thể tìm thấy câu trả lời: con người ta được sinh ra là cả một kỳ công vĩ đại, vậy mà đã không được sống cho ra sống! Một sinh viên ngay hôm đó tung lên Fb: "Một ông thầy của chúng tôi đã mượn diễn đàn chiếu phim học tập để tuyên truyền cho chủ nghĩa hư vô, chủ nghĩa vô chính phủ, kích động tinh thần nổi loạn, tư tưởng bi quan, rõ ràng ám chỉ xã hội ta và nhằm đả kích nền Điện ảnh Cách mạng khá sâu cay..." Dĩ nhiên là ở trường chẳng ai thèm đếm xỉa tới những lời nhăng nhít ấy. Nhưng biết đâu, ở một cơ quan bí mật nào đó, những lời giống như kết án kia đã được copy lại và được đóng khung đen làm dữ liệu trong hồ sơ để hạch tội sau này, khi có thời cơ? Điều đó thì hắn không dám chắc, có khi chỉ là sản phẩm méo mó của bệnh Bách hại cuồng đã tiến triển tới độ đáng báo động. Song có điều hắn biết chắc, mặc dù đã có dấu hiệu của le fou (thằng điên) mức độ xấp xỉ cậu họa sĩ hàng xóm: viên tuần Trang thời nọ bất chấp cái lạy của thầy dạy mình là Lý Trần Quán để trói gô chúa Đoan Nam vương nộp cho quân Tây Sơn, chỉ vì tiền và sự an toàn của bản thân; còn học trò thời nay "bán thầy" là vì sự giác ngộ lý tưởng xã hội mà cậu ta được nhồi nhét một cách tuyệt vời, trên cả tuyệt vời thành công. Đó là cả một bước tiến lớn xét về tiến trình tư tưởng dân tộc.
Nhưng cuốn phim kinh khủng nhất, có thể sẽ là chứng cớ quy tội nặng nhất cho hắn đang xè xè chạy qua một tâm trí bấn loạn: Lần ấy, một người bạn thân là đạo diễn, phóng viên truyền hình rủ hắn tới làng Y ngoại thành Hà Nội. Bạn hắn bảo: Mày bớt ru rú trong tháp ngà văn chương nghệ thuật mà đến với The tree of Life (Cây đời) thứ thiệt đi! Không đợi đến lời khích bác thứ hai, hắn cun cút đi theo bạn. Hôm đó là một ngày đẹp trời song u ám bởi hàng vạn tâm trạng phẫn nộ, tức tối, hoang mang, tuyệt vọng... Trước đó, đã có rất nhiều bài báo viết về những xung đột, bê bối của làng này quanh chuyện giải tỏa đền bù đất đai. Nhưng, khi phóng viên của một đài Truyền hình lớn tới, mang theo cả máy quay, sự bức bối tích tụ lâu ngày của dân làng mới thực sự nổ tung ra. Khi thấy dân làng đổ tới mỗi lúc một đông, hắn chột dạ. Nhưng, có tư cách pháp nhân của bạn, hắn vững dạ phần nào. Hắn đeo túi máy cho bạn, đi sau ống kính ghi lại bao khuôn mặt phừng phừng nhãy nhụa mồ hôi, bao lời gào thét thê thảm kịch kim thu thanh. Lần đầu tiên trong đời hắn cảm nhận hết sự xót xa cho nỗi đau mất nguồn mưu sinh của những người dân hiền lành, quen nhẫn nhục. Trên những mảnh đất thấm mồ hôi của họ và ông bà cha mẹ họ, rồi đây sẽ mọc lên một khu du lịch sinh thái với những điểm dịch vụ ăn - chơi, những quán lá kiểu cách dành cho các đôi tình nhân mà người dân làng mãn kiếp cũng không thể bén mảng tới nổi! Tuy mắt cay xè và lồng ngực thổn thức trước cảnh bất công ngang trái sờ sờ, hắn vẫn đủ tỉnh táo để nhận thấy mấy chiếc xe tải do dân thuê chở đầy đất đá bắt đầu đổ xuống ào ào ngăn bên ngoài cổng khu vực chăm sóc sức khỏe cao cấp tương lai. Có tiếng thét lớn: "Đến nhà tay chủ tịch xã hỏi tội!". Nguy rồi. Hắn kéo tay bạn báo hiệu. Nhưng cậu ta dường đang mê man đi, dán mắt vào vi-zơ để không bỏ sót một nỗi uất hận nào đang sôi sục khắp bốn phía. Cảnh giác cách mạng của hắn hóa ra cao hơn thằng bạn. Hắn thét vào tai nó: "Rút ngay đi!" Lúc bấy giờ bạn hắn mới sững người tỉnh ra, hiểu rõ hơn hắn tình thế hiểm nghèo. Hai thằng vội vã thu máy, chạy ra chỗ gửi xe do dân làng trông hộ "các phóng viên". Hắn đèo bạn bằng chiếc xe máy phân khối lớn đã cũ song còn khả năng đương đầu với mọi cuộc săn đuổi. Quả là có một cuộc săn đuổi như hai thằng dự đoán! Mới chạy được gần trăm mét, qua gương chiếu hậu, hắn thoáng thấy hai chiếc xe máy hối hả phóng theo. Cuộc rượt đuổi qua hết làng, ra đường quốc lộ, rồi hắn phóng xe vào ngõ ngách trong làng bên cạnh hồi dài. Thế là thoát. Hú vía. Tối hôm sau, hắn gặp lại bạn thấy vẻ mặt thẫn thờ như người mất của. Đúng là "mất của" thật. Buổi sáng, có hai cán bộ An ninh văn hóa đến cơ quan bạn hắn, chỉ gặp được giám đốc. Họ yêu cầu nộp lại cái băng đã quay. "Cũng may là cuốn băng chưa lộ ra bên ngoài, chưa bị đem bán cho kẻ xấu - nó có giá của cả một ngôi nhà 4 tầng đấy! Lẽ ra chúng tôi phải mời đương sự lên làm việc, viết tường trình, tịch thu phương tiện phạm pháp. Nhưng anh ta chưa có tiền án tiền sự gì, chỉ là người ngây thơ quá thể về chính trị. Đề nghị cơ quan kiểm điểm, rút kinh nghiệm thật nghiêm túc!" Đấy là sự phản ánh lại của giám đốc kèm theo mấy lời mắng mỏ thân tình. Có hai điều cực nguy hiểm cho bạn tôi: thứ nhất, anh ta không được cơ quan cử đi làm phóng sự về vụ này (Đời nào có chuyện được làm phóng sự về một việc "nhạy cảm" như thế!); thứ hai, có một lá đơn kiện mang danh nghĩa Chi bộ xã gửi tóe loe, vu rằng: các phóng viên đã ăn tiền của những kẻ xấu ở xã để góp phần kích động sự chống đối chủ trương chính sách của Đảng ủy, Chính quyền địa phương trong sự nghiệp phát triển kinh tế-văn hóa- xã hội! Nếu bạn hắn không cấp tốc ngay tối ấy kêu cứu một đồng môn đồng nghiệp là đạo diễn truyền hình đeo hàm đại tá công an - theo gợi ý khôn ngoan đột xuất của hắn, thì hẳn toi đời toi nghiệp rồi! Nhưng hắn thì không có ai chống lưng trong cái vụ động trời này. Đơn kiện kia có viết: "Người phóng viên đi theo giúp đỡ rất tích cực cho nhà quay phim, có thể là sếp, đã trực tiếp phỏng vấn và gợi ý thêm cho những kẻ làm loạn kỷ cương phép nước!" Hắn được (bị) chuyển nghề, lại có vai trò quan trọng hơn người cầm máy quay, thậm chí vai trò cầm đầu, hơn thế, nếu pháp luật khui ra còn mắc tội lừa đảo. Đáng đời chưa! Hắn đã phát sốt phát rét cả tháng ròng. Bạn hắn, sau khi tai qua nạn khỏi thì khệnh khạng:" Nếu tổng giám đốc mà có gọi tao lên khảo, tao sẽ nói: là một phóng viên, nếu tôi dửng dưng trước sự bất công, nguội lạnh với nỗi đau của người dân, thì chẳng xứng đáng cầm máy cầm bút nữa!" Hắn cười khẩy: "Yêng hùng quá nhẩy! May thoát hiểm nên thánh tướng! Còn tao chỉ vì dửng mỡ mà sẽ phải mang họa lớn đây!" Suốt một thời gian dài, không ai động chạm gì tới hắn, khiến hắn càng bồn chồn lo lắng. Như một cái án treo lơ lửng trên đầu. Phen này thì sạt nghiệp, cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng! Đã hơn chục năm trôi qua, cái án chưa thành đó, cộng với những phốt tư tưởng trót mắc phải và do hắn tự huyễn hoặc thêm cứ đeo đẳng ám ảnh, thỉnh thoảng lại nhói lên tựa kim châm hồn hắn. Không hồ nghi gì nữa, đây chính là một cuộc giăng bẫy thú bự, trường kỳ mai phục, "thập-diện-mai-phục"- như tên một bộ phim võ hiệp Tàu! Như vậy thì càng phải mau mau tìm cách chuồn cho sớm khỏi đất này. Hắn và cả gia đình sẽ ra đi một cách lặng lẽ, bí mật, vào ban đêm, với ít đồ đạc, nếu lỡ hàng xóm biết thì phao là đi du lịch (Tất nhiên là vào dịp nghỉ hè của con bé, và cũng là dịp hắn nghỉ phép). Đồ đạc cồng kềnh nhờ cô em gái bí mật chuyển dần sau bằng xe tải (Cồng kềnh nhất chỉ là sách vở tài liệu của hắn).
Giữa những ngày tâm trí căng như dây đàn sắp đứt vì cái Án tưởng tượng nọ, hắn đọc được một bài viết trên báo lề phải nói về cái nơi hắn đang mong chuyển đến: hàng loạt dự án Cao ốc và Rì-dọt khủng đang chuẩn bị xẻ thịt tan hoang những bãi biển đẹp nhất Thành phố! Hắn tựa quả bóng xì hơi. Thế là hết. Tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa. Biết tìm đâu ở khắp xứ sở của quảng cáo này một nơi hầu như chỉ có sự Tử tế dựa trên sự Lương thiện? Hắn lại phải mầy mò từ đầu, làm lại cuộc hành trình rất có thể là vô vọng đi tìm xứ sở ít nhất cũng có cái vỏ của Thiên đường, chứ không phải xứ sở Thiên đưòng trong mộng của Alice mà con gái hắn mê mải...
- Anh ơi, đã xin được việc cho em chưa?
Hóa ra hắn đã về đến cổng lúc nào không biết. Lời nói quen thuộc của cậu họa sĩ "không chịu trưởng thành" lôi hắn trở về thực tại đắng ngắt, khó chịu. Trong tâm thế ấy, hắn chợt lóe lên sự hoài nghi quái quỷ: nếu cậu ta là le fou thật như ông bố thường nheo mắt chế riễu con trai, thì mỗi lần nói câu đó sắc thái phải sinh động, tự nhiên, mỗi lần một âm sắc khác biệt dù rất nhỏ; nhưng đây thì lần nào cũng đơn điệu và tỏ ra hồn nhiên thái quá như nhau? Phải chăng, nếu chú bé Oskar nọ quyết định ngụy trang để tồn tại bằng cách là sẽ không lớn nữa, thì cậu họa sĩ này lại ngụy trang cái sứ mệnh Gia-ve văn hóa mà người ta giao cho bằng sự vờ vịt nửa điên nửa tỉnh?
Nếu sự thật là vậy, hắn còn biết tin ai, tin điều gì nữa ở cõi đời này? Và hắn phải làm những gì để con gái hắn được thoát khỏi cái định mệnh quái gở kia?
__________________
1. Tác giả cuốn tiểu thuyết Đức: Cái trống thiếc.
