Hồ- Đắc- Duy sinh ngày 11/3/1944 tại Huế, là con thứ của Thứ Nguyên Hồ- Đắc- Thứ và bà Lê-Thị-Thanh, con quan ngũ đẳng thị vệ Lê-Thế-Thường. Ông là cháu nội của Thượng Thư Hồ-Đắc-Trung, Tổng Tài Quốc Sử Quán, là người dạy học cho vua Duy- Tân, cũng là người làm chánh án xử vua Duy-Tân trong cuộc nổi dậy ở Kinh Thành Huế do Trần-Cao-Vân và Thái-Phiên lãnh đạo. Điều thú vị là chánh án Hồ-Đắc-Trung thay vì tuyên án vua Duy-Tân theo bản án mà thực dân Pháp áp đặt thì Ngài đã tha bổng nhà vua với lý do “ Vua còn tuổi vị thành niên nên không thể kết án”. Giặc Pháp tức giận tước bỏ mọi quyền hành và bắt giam Ngài chánh án Hồ-Đắc-Trung.
Hồ-Đắc-Duy thiếu thời học tiểu học ở trường An-Cựu, trung học Nguyễn-Tri-Phương và Quốc-Học Huế. Lớn lên ông học Đại-Học Dược-Khoa Sài-Gòn, rồi Y Khoa Huế. Năm 1972 ông tốt nghiệp thủ khoa tại Huế, ông thành hôn với bà Công-Tằng Tôn-Nữ Á-Nam, một hậu duệ của nhà thơ Tuy-Lý-Vương, là em gái của nhà bác học Bửu-Hội. Hồ-Đác-Duy là một bác sĩ tài năng, thể hiện trọn vẹn y đức trong suốt cuộc đời làm thầy thuốc của mình.
Ngoài tinh thần “ lương y như từ mẫu “, ông còn đam mê nghiên cứu địa-lý, văn-học, sử-học kể từ khi trận Đại-Hồng-Thủy xảy ra ở Huế năm 1999.
Hiện ông đang lâm trọng bệnh, hàng tuần, hàng tháng phải vào ra bệnh viện. Đầu tháng 11/2017, nhà thơ Giang-Hải cùng tôi đến thăm ông ở số 392/8/91 – Cao-Thắng [nối dài] F.12.Q.10 Sài-Gòn. Đôi mắt ông vẫn thông minh, tinh tường, giọng nói vẫn trong sáng với nụ cười vui, khiêm tốn. Ông đã tặng tôi cuốn “Gia Phả Họ Hồ-Đắc Ở An-Truyền [làng Chuồn] Xã Phú-An, Huyện Phú-Vang, T-T-Huế cùng bài viết “ Mối Tình Của Xuân-Hương” do ông nghiên cứu với những phát hiện còn nhiều dấu hỏi.
VƯƠNG KIỀU
Xuân-Hương là ai ? Chỉ biết nàng là chủ nhân của ngôi Cổ Nguyệt Đường bên hồ Tây, Thăng-Long, nơi xướng họa văn thơ của các mặc khách tao nhân đất Hà-Thành một thời.
Lưu Hương Ký là một tác phẩm của Xuân-Hương có bài “ Cảm Cựu Kiêm Trình Cần Chánh Học Sĩ Nguyễn-Hầu – Hầu, Nghi Xuân, Tiên-Điền Nhân “ :
Dặm khách muôn nghìn nỗi nhớ nhung
cậy ai tới đấy gởi cho cùng
mối tình chốc đã ba năm vẹn
giấc mộng rồi ra nửa khắc không
xe ngựa trộm mừng duyên tấp nập
phấn son càng tủi phận long đong
biết còn mảy chút sương đeo mấy
lầu nguyệt năm canh chiếc bóng chong
[ nhớ bạn cũ viết gởi Cần Chánh Học Sĩ Nguyễn-Hầu – Hầu, người Nghi-Xuân – Tiên-Điền]
Trần-Thanh-Mại nhận xét :” Lưu Hương Ký là tiếng kêu thất vọng của một tình yêu thành thật, thủy chung”
Trong văn học nước ta có hai nữ sĩ mang tên Xuân-Hương sống cùng thời với nhau.
1/- Hồ-Xuân-Hương với Tổng Cóc, Ông Phủ Vĩnh-Tường
2/- Xuân-Hương tác giả Lưu-Hương-Ký với Tốn-Phong, Nguyễn-Hầu.
Có người cho hai người là một, có người cho hai người khác nhau, điều nầy đến nay vẫn còn nhiều nghi vấn.
Tác giả tập Lưu-Hương-Ký tên là Xuân-hương, tập thơ gồm 24 bài thơ chữ Hán và 28 bài thơ chữ Nôm. Xuân-Hương có nhiều bạn thơ và bạn tình như Tốn-Phong, Mai-Sơn-Phủ, Thạch-Đình, Cự-Đình, Thanh-Liên, Chí-Hiên, Nguyễn-Hầu, Trần-Hầu. . .
Ngược lại trong thơ truyền tụng của Hồ-Xuân-Hương ta không thấy có bóng dáng Tốn-Phong, Trần-Hầu, Nguyễn-Hầu, Mai-Sơn-Phủ. . .Và trong Lưu-Hương-Ký cũng không thấy nói đến Tổng Cóc, Ông Phủ Vĩnh-Tường hay Chiêu-Hổ, Văn-Phong và ý tưởng của thơ Hồ-Xuân-Hương so với Lưu-Hương-Ký lại khác nhau khiến người ta nghĩ đây là hai nhân vật khác nhau.
Về tiểu sử Hồ-Xuân-hương theo các nhà nghiên cứu như Nguyễn-Hữu-Tiến, Dương-Quảng-Hàm thì bà là con ông Hồ-Phi-Diễn [1703-1786] ở làng Quỳnh-Đôi, huyện Quỳnh-Lưu, tỉnh Nghệ-An. Ông thi đậu tú tài năm 24 tuổi, dạy học ở Hải-Hưng, Hà-Bắc. Mẹ của Hồ-Xuân-Hương họ Hà, quê ở Bắc-Ninh. Trong gia phả của họ Hồ ở làng Quỳnh-Đôi có chép, Hồ-Xuân-Hương ở đời thứ 12, là con ông Hồ-Phi-Diễn, sinh năm 1772, mất năm 1822, bà có hai đời chồng, ông Tổng Cóc và ông Phủ Vĩnh-Tường. Bà có một bạn thơ rất đổi tri âm, tri kỷ là Chiêu-Hổ, nhưng Chiêu-Hổ là ai thì không thấy ai đề cập tới.
Tiểu sử của Xuân-Hương, tác giả Lưu-Hương-Ký thì không ai biết, ngay trong Hương-Sơn thi tập của Tùng-Thiện-Vương khi vãng cảnh hồ Tây, Tùng-Thiện-Vương chỉ có viết như sau : “ chớ có dẫm lên mộ Xuân-Hương nhé ! Vì dưới suối vàng nàng còn đang ôm mối hận rút nhầm” nhân dịp Tùng-Thiện-Vương hộ giá vua Thiệu-Trị ra Bắc-Hà tiếp sứ thần nhà Thanh năm 1842.
Trong nền văn học Việt-Nam, nữ thi sĩ Hồ-Xuân-Hương là một hiện tượng đặc biệt, không chỉ trong nội dung và nghệ thuật sáng tác mà ngay cả trong các văn bản sáng tác của nữ sĩ họ Hồ vẫn còn là những vấn đề đặc biệt, cần tiếp tục nghiên cứu tìm hiểu.
Việc dựng lại một tiểu sử về Hồ-Xuân-Hương và làm rõ lai lịch Xuân-Hương, tác giả của Lưu-Hương-ký để chứng minh hai nhân vật đó là một hay hai người khác nhau là đề tài làm cho nhiều người say mê.
Bốn câu đầu của bài “ Cảm Cựu Kiêm Trình Cần Chánh Học Sĩ Nguyễn-Hầu – Hầu, Nghi-Xuân, Tiên-Điền Nhân” của Xuân-Hương gởi cho Nguyễn-Hầu nói lên nỗi nhớ nhung, da diết cho một mối tình thoáng chốc đã ba năm mà chừ đây chỉ một. . .” giấc mộng rồi ra nửa sắc không” mà người tình thì đang “ xe ngựa trộm mừng duyên tấp nập””còn mình thui thủi phận long đong”.
Hầu, Nghi-Xuân, Tiên-Điền Nhân là ai ? Có người đoán đó là thi hào Nguyễn-Du, quê ở Nghi-Xuân, Tiên-Điền, năm 1806 được phong chức Đông-Các Học Sĩ, đến năm 1815 được vua Gia-Long đặc chuẩn thăng chức Hữu Tham Tri bộ Lễ sau khi đi sứ nhà Thanh về, tờ chiếu viết : “ Cần Chánh Điện Học Sĩ Nguyễn-Du học thuật rất ưu tú, công vụ rất chuyên cần, nay qua các quan văn tấu cử, trẫm đặc cách chuẩn y cho được thăng chức Hữu Tham Tri bộ Lễ, tước Du Đức Hầu và cho phép được tham dự mọi việc trong bộ. . .” Ngày 25/6/1815 [Nguyễn-Quảng-Tuân sách đã dẫn]. Nguyễn-Du, tác giả truyện Kiều, một con người tài hoa nhất mực, bài thơ nồng nàn tha thiết mà Xuân-Hương gởi cho người tình là Nguyễn-Hầu lúc đó đang ở kinh đô Phú-Xuân.
Nguyễn-Du [Nguyễn-Hầu !!!] đã viết hai bài trong Nam-Trung tạp ngâm bài “ Mộng Đắc Thái Liên”[Mộng thấy hái sen] và Ngẫu Hứng Ngũ Thư. . .Tập thơ chữ Hán nầy được người đương thời khen ngợi.
Mọi người ai cũng cho rằng Nguyễn-Hầu [Nguyễn-Du ?] vô tình, dửng dưng, không đoái hoài đến mối tình cháy bỏng thiết tha, da diết của nàng Xuân-Hương mà theo Tốn-Phong, người tình một thủa của nàng, kẻ đến sau đã luôn luôn ca tụng sắc đẹp và tài văn thơ của nàng.
Thông thường những tay cao thủ thượng thừa trong nghề chơi thơ xướng họa với nhau, đa phần họ là những tay phù thủy của chữ nghĩa, kết cấu và tìm ngữ nghĩa một câu thơ không phải là khó như những nhà thơ thường thường bậc trung mà cái cao cường thâm hậu của họ là lồng ghép được ẩn ý, trao truyền một thông điệp, muốn gởi gắm cho người đồng điệu cái gì.
Cách thức xướng họa hay là những bài thơ được phổ biến rộng rãi, nhưng thực ra đó chỉ là một bài thơ dành riêng cho một người hay là một thông điệp và chỉ người đó mới hiểu được.
Chơi thơ kiểu nầy giống như làm câu đối, một công án hay một bài kệ, một lời tiên tri của thiền sư Vạn-Hạnh khi nói về Lý-Công-Uẩn thời thơ ấu và nếu không đồng điệu thì khó giải mã vì rất khó hiểu.
Nguyễn-Du hay Nguyễn-Hầu ?[có thể] Hồ-Xuân-Hương hay Xuân-Hương tác giả của Lưu-Hương-Ký [có thể], Chiêu-Hổ, vua Thiệu-trị. . .đều là những tay cự phách trong làng thơ, họ là những tay phù thủy chữ nghĩa.
Có phải Nguyễn-Du vô tình hay không / Xin đọc bài giải mã nầy để thấy tình yêu của Nguyễn-Du đối với Xuân-Hương tha thiết, lãng mạn, nồng nàn, nhớ nhung quay quắt đến chừng nào :
Nãi ước đông lân nữ
bất tri lai bất tri
hoa dĩ tặng sở uý
thực dĩ tặng sở liên
khiêm liên bất khả đoạn
minh niên bất phục sinh.
[Hẹn cùng cô hàng xóm
không biết lúc nào qua
hoa tặng người mình thích
đài tặng người phương xa
vấn vương không dứt được
sang năm không gặp nha ?]
Và Nguyễn-Du gởi thêm một bài nữa cho người tình.
Ngẫu Hứng Ngũ Thư
Tam nguyệt xuân thi trưởng đạt miêu
thiên lý hương tâm dạ cộng trường
tha nhật xuân phong hà xứ lai ?
cố hương can hạn cửu phương nông.
[tháng ba xuân đậu nẩy đều
quê hương muôn dặm dạ sầu theo
gió xuân mai mốt về đâu biết ?
quê hương nắng hạn đã lâu ngày]
Chỉ một mình Xuân-Hương mới hiểu và giải mã hai bài thơ nầy và làm sao mà nàng không nức nở khi đọc bài “ Ngẫu Hứng Ngũ Thư”, “ Mộng Đắc Thái Liên” của Nguyễn-Du, vì thế gian chỉ có riêng nàng với Nguyễn-Du mới hiểu được cái ẩn ngữ nằm trong đó. Đây là chuyện phòng the thầm kín, chuyện riêng của hai người, một tình yêu tha thiết, nồng nàn, cháy bỏng ở tuổi “ ngũ thập tri thiên mệnh”
Và nếu ta chỉ cần bỏ bớt hai chữ đầu câu thì bài thơ hóa ra rằng :
Xuân thì trưởng đạt miêu
Hương tâm dạ cộng trường
Xuân phong hà xứ lai ?
Hương can hạn cửu phương.
[Mai mốt biết về đâu Hương ? Nắng hạn đã lâu ngày]
Đấy không phải là một sự tình cờ mà là một bài thơ có sự sắp đặt và chỉ những người trong cuộc mới cảm nhận được mà thôi.
Nguyễn-Du không phải là kẻ vô tình, dửng dưng, không đoái hoài đến mối tình cháy bỏng, nồng nàn của nàng Xuân-Hương, mà là người tình tuyệt vời, thông minh, tài hoa.
Một câu tình tứ da diết muôn năm, một rạo rực xác thân đến như thế làm sao người tình lãng mạn như nàng không thương nhớ, không khóc được.
Tình yêu, nỗi nhớ nhung của Kiều đối với Kim-Trọng trên lầu Ngưng-Bích trong truyện như thế nào thì tình yêu và nỗi nhớ quay quắt của Nguyễn-Du đối với Xuân-Hương trong đời thật ắt mãnh liệt hơn nghìn lần
Kiếp nầy thôi thế thì thôi
Kiếp sau xin được làm người chung thân.
Và chỉ có Nguyễn-Hầu nào đó mới cảm nhận được nỗi nhớ nhung vời vợi ngàn dặm quan san của Xuân-Hương qua bài “ Mộng Đắc Thái Liên “ “ Ngẫu hứng Ngũ Thư “ như Đậu-Thao với bài thơ “ Chức Cẩm Hồi Văn “ của vợ mình là Tô-Huệ.
Nguyễn-Du chết trong cơn dịch tả kinh hoàng ở Phú-Xuân năm 1820 và hai năm sau thì có thể Xuân-Hương cũng đã qua đời. Nàng được chôn cất bên cạnh hồ Tây – Thăng-Long, còn chàng thì mai táng vội vàng trên quãng đồng vắng Bầu Đá – An Ninh – Phú Xuân.
Bầu Đá nửa hồn nằm gối đất
Hồ Tây một dạ đứng không yên.
Mối tình thiên thu Xuân-Hương – Nguyễn-Hầu hay Hồ-Xuân-Hương – Nguyễn-Du đã vào huyền thoại ?
