Trước đây, từ lâu tôi đọc câu này của Phạm Công Thiện:

 “Cummings chét: tôi không buồn.Hemingway, Blaise Cendrarsm Hermann Hesse, Faulkner chết: tôi không buồn. Một con ong chết: tôi buồn lắm”

 Đọc lại Bãi Hoang (La Côte Sauvage) của Jean-René Huguenin (1936-1962), bản Việt văn do nhà văn dịch giả Huỳnh Phan Anh (NXB Đồng Nai, 2001) chuyễn ngữ gửi tặng; trên Tạp chí Văn dịch giả Nguyễn Mai Chi đã dịch truyện dài Bãi Hoang đăng nhiều kỳ từ năm 1973. Mới đây Tủ sách Khai Tâm cho tái bản Bãi Hoang (NXB Văn Học,2018).Tôi thấy lại:

 “-Tao không biết. Mày thấy cái gì?

 -Một con ong chết.” (trang 80)

 “Một con ong chết tôi buồn lắm” một câu văn vẫn vơ nhưng đầy ma lực, ghi sâu vào tâm thức, tôi thích vì thấy hay lạ, một câu thơ buồn gì đâu 

 Bãi Hoang bày ra một thế giới một gia đình một ngôi nhà: nhân vật chính Olivier, người mẹ, chị gái Berthe và em gái Anne. Chàng rất yêu em gái, không thích chị. Ngoài kia có Pierre bạn thân của chàng và là phu quân của Anne; lúc đầu chàng muốn ngăn đám cưới Pierre-Anne, thái độ của Olivier khiến Pierre buồn bã, chàng muốn Anne mãi mãi bên mình.Bãi Hoang là một trục hoang hóa tay ba Olivier- Anne và Pierr- Anne lung linh lênh đênh mênh mông. Một tập hợp cô đơn và cô đơn: quá. Nội dung câu chuyện đơn giản trong chiều dài cốt truyện 220 trang, không có hấp lực, nhưng đối với tôi lạ là lôi cuốn. Một loại tiểu thuyết không tiểu thuyết dễ gây chán nản, không dành  cho những người không yêu cấu trúc này.

 Tôi đã đọc quyển sách này hai lần, bây giờ là thêm nữa, lần này dường như trí nhớ trong trung khu ngôn ngữ ở não bộ đã phản bội tôi, nhớ nhớ quên quên, câu chuyện vẫn cố định, hay cách đọc của tuổi tôi di động. Thái độ của nhân vật im lặng hay lên tiếng chênh vênh mặt phẳng, sự cố định của nội dung tạo nên bất định một góc nghiêng vắt ngang từ thế kỷ trước đến thế kỷ sau. Cần thiết cho sự đi tới của văn chương.

 Từ truyện có dáng vẻ ray rức hư cấu của Bãi Hoang, tôi nhớ một câu chuyện có thật bi kịch hơn: Trước năm 1975, tôi có quen một người bạn không thân lắm, hắn thổ lộ với tôi, hắn và cháu ruột cùng họ yêu nhau; dĩ nhiên gia đình cấm đoán, hai người dự tính trốn đi xa thay tên đổi họ, mong sống chung với nhau như vợ chồng; nhưng toan tính không thực hiện được, là bởi hắn hy sinh trong trận chiến Mùa Hè Đỏ Lửa năm 1972, cuộc tình trái với luân thường đạo lý không thành; sự ra đi của hắn về mặt nào đó là có hậu trong trận tình vô hậu.

 Phạm Công Thiện: “Thế mà tôi không thể viết nhiều về quyển này vì La Côte Sauvage là một quyển để đọc và cảm và im lặng”. Phạm Công Thiện không im lặng, ông ta tưởng mình im lặng.

 Tôi đã xem phim Hoàng Đế Cuối Cùng (1987), đoạt 9 giải Oscar, phim hay nhất trong lịch sử Oscar; phim kể về bi kịch cuộc đời Hoàng Đế Phổ Nghi từ 3 tuổi đến trưởng thành, một vị vua bù nhìn đau đớn; đoạn cuối mô tả khi ông bị học tập cải tạo về, đi lang thang đến hoàng cung (trở thành khu du lịch), một chi tiết hư cấu rất đắt là ông đến bên ngai vàng nghe tiếng dế kêu, một tiếng dế kêu tuổi thơ, nhặt chiếc hộp đựng dế mà vị vua cuối cùng đã giấu trong thời ông còn là ấu chúa; dế làm sao sống được tới thời khắc ấy, một tiếng vang hoài niệm. Đọc lại Bãi Hoang bây giờ tôi nhặt trong tôi vang vang hoài niệm tuổi trẻ yêu đương thất tình đau đớn không vì nguyên cớ       

 J-R Huguenin, tác giả tài hoa của quyển sách Bãi Hoang bị tai nạn xe chết năm 1962 lúc 26 tuổi. Một tiểu thuyết duy nhất viết năm 24 tuổi, từ đó ông để lại sự cô đơn chao động chao ôi sống chậm cho đến ngày hôm nay..

 Hình ảnh bàng bạc con ong chết khô bên triền cửa sổ. Còn đó.