Nhìn hai đệ tử nam nữ của mình đẹp như ngọc, mắt vương tình ý, bu bám học hành, vui đùa với nhau ngày ngày, Nguyên Thủy Thiên tôn biết chúng lòng trần chưa dứt, chọn ngày lành tháng tốt, nhìn cửa tử sinh, đến dịp Trung nguyên bèn đày xuống hạ giới để chúng trả cho đủ nợ. Cũng ngày đó Thiên tôn bấm độn biết 2 đệ tử thân cận của Thông Thiên giáo chủ bên Triệt giáo thường theo sư tổ qua lại đàm đạo với ngài cũng sa hạ giới. Ngài khẻ thở dài: ‘Ai tai! Ai tai!’ Vội sửa soạn phong tư Thiên tôn đằng vân vào Linh Tiêu bảo điện cáo bạch Ngọc đế.

       Đêm vọng trọng thu năm 1560 phủ Văn Phái hầu Nguyễn Quyện bỗng sáng rực, hương thơm ngào ngạt, nhị phu nhân Mạc thị chuyển dạ -  bà là người mà vua Mạc đã gã cho ông năm ông 47 tuổi, sau khi cha ông - Thư quận công mất, ông rời Thanh Hoa bỏ nhà Lê về lại với nhà Mạc theo lời biện giải của tôn sư Trình Quốc công: - Chuyện An Thành hầu Nguyễn Kim phao Lê Ninh là con của Lê Chiêu tông để dựng Ninh lên làm vua năm 1533 có nhiều nghi vấn, năm 1516 là năm đầu Lê Chiêu tông, Ninh sinh năm 1514 thì tại sao có lời đồn mẹ Ninh gặp Chiêu tông khi người bị Mạc Đăng Dung giam lỏng ở vùng Đông kinh thành mà thụ thai Ninh ? Lại những giai thoại lan truyền về chân mạng đế vương sao mà mơ hồ quá.

    Nhị phu nhân lâm bồn sinh ra một tiểu thư diễm lệ khác thường, cô khóc 3 tiếng, cười 3 tiếng lại  ré 1 tiếng thảng thốt rồi nín bặt, mắt mở to nhìn quanh lạ lẫm.

    Nguyễn công vào thăm, nhìn con gái, lật cánh tay con thấy hằn sâu lằn chỉ tiên sa, mở bàn tay phải ông giật nảy mình rồi thở dài vội bảo người hầu lên hương đèn cảm tạ đất trời tiên tổ.

    Tính khí khác thường, năm 13 tuổi Nguyễn tiểu thư nằng nặc đòi cha dạy võ, đêm đêm nghiền ngẫm binh thư, còn đường thi thư cũng nổi tiếng văn hay chữ tốt.

     16 tuổi nàng được vua Mạc gia ân đặc cách cho vào học trường Quốc tử giám vốn chỉ dành cho nam giới, sau 1 lần gặp gỡ khi nàng ghé thăm chị là đương kim hoàng hậu. Nhà vua trẻ được hậu tâu bày, lại thấy nàng xinh đẹp ngây thơ vua như mê mà nên việc. Ở trường Giám, như duyên tiền định nàng gặp Bùi công tử con quan Ty thừa Chánh sứ Hưng Hóa, đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân - họ quyến luyến nhau như bóng với hình. Lạ một điều Bùi cũng sinh cùng đêm thu năm ấy, tướng mạo tuấn tú đường đường, văn võ song toàn lại tài cao trên nàng một bậc.

     Quan Tế tửu ngạc nhiên khi bắt gặp Phan sinh cũng mê đắm nàng ra mặt và luôn hằn học hơn thua với Bùi công tử, ông càng kinh ngạc khi thoáng bắt gặp gương mặt ngờ nghệch của nhà vua trẻ nhìn Nguyễn tiểu thư khi ngài dạo này không hiểu vì sao hay đến thăm trường.

      Nghe rằng thời buổi ấy, nhà Mạc thay nhà Lê làm vua từ 1527, thì 6 năm sau Nguyễn Kim lo việc trung hưng, lập Nam triều Lê Trang tông ở vùng Thanh Hoa, gây nạn nồi da xáo thịt trong cuộc chiến Nam - Bắc triều, xã tắc điêu tàn, chúng dân như con cờ mặc sức vần xoay, nghèo đói, chết chóc khắp đất Đại Việt. Hai bên đều ham hố quyền lực, lợi danh, ra sức thu hút nhân tài, vật lực, mọi việc không còn chính đính, chức tước công hầu thụ phong dễ như bỡn.

***

    Theo lệnh vua, Nguyễn công đưa quân vào trấn thủ vùng Trường Yên – Ninh Bình chặn đường ra bắc của quân nhà Lê. Hôm nay ông gặp chuyện khó xử, việc hôn nhân của cô gái yêu đáng bậc nữ lưu hào kiệt mà ông cho cô theo  bàn việc quân trong trướng gấm. Cô yêu thương và xin cha cho được lấy Quận Mỹ Bùi tướng quân, còn ông …

    Ông biết Quận Kế họ Phan kia không tốt đẹp gì nhưng ông sợ miệng lưỡi của hắn, hắn lại nắm được chuyện cơ mật của ông, hắn mà dèm tấu thì cả nhà ông đi đứt, nhà vua vốn ham chơi, xa xỉ, nhu nhược trước đại thần nắm trong tay quyền bính, họ lại chia bè kéo cánh đánh nhau loạn đã. Nay là quận công nhưng mai kia bị chém là thường. Nghe cha kể chuyện này tiểu thư thấy đắng lòng, bên tình bên hiếu, nhìn ánh mắt buồn bã của con ông thở dài ray rứt.

    Bỗng quân túc vệ vào: -  Bẩm tướng quân! Có đoàn kỳ hào của vùng Trường Yên xin vào gặp có việc khẩn cần thưa trình.

     … Đoàn khách vội lui gót sau khi đã bẩm báo sự việc theo lệ làng và được ông hứa sẽ xem xét giải quyết. Vốn dòng dõi nho gia ông không tin vào việc thuồng luồng đòi vợ, mỗi năm dân làng phải cúng tế một gái đồng trinh để tránh hiểm họa  chết người khi qua Vực Vuông, chẳng qua vực đó đá dựng bốn bề, khi lũ dồn về tạo vùng nước xoáy dữ dằn làm lật thuyền và người bị nạn không đủ sức vượt qua, bị nhấn chìm mất xác, còn thuồng luồng kia chẳng qua chắc chỉ là con chình lâu năm thành tinh thỉnh thoảng lượn lờ kiếm mồi. Nghe kể dân làng khốn khổ vì lệ nạn này từ lâu, bọn kỳ hào hù dọa; ép uổng đổi người để kiếm chác tư túi, lễ lạt xa hoa, dân nghèo bị áp bức như nghẹt thở, thảo nào mà loạn lạc khắp nơi.

     Nguyễn tiểu thư nói như reo: -  Thưa cha ! Con có cách này vừa giúp dân vừa giải quyết việc hôn sự của con. Nàng nhìn cha: - Cha lệnh cho hai Quận giải quyết nạn này cho dân, ai thành công thì cha gã con gái yêu cho người ấy.

    Nguyễn công nhìn con thở hắt một hơi như trút được gánh nặng:

-  Hay! Con gái ta quả là bậc nữ lưu hiếm có. Và … -  Nguyễn công nhìn con gái đầy yêu thương: - Và với tài trí của Bùi quân lại được gái cưng của ta giúp sức thì chuyện dời non lấp bể chỉ là việc nhỏ.

Hai tay cô đấm lưng cha lộp bộp, nhỏng nhẻo: -   Cha!

     Bá tánh vùng Trường Yên hoan hỉ ngất trời, nhờ tài trí của Bùi tiểu tướng đã giúp họ thoát cái nạn thảm sầu hàng trăm năm: lần lượt nộp con gái mình làm vật tế thần, cung phụng lễ cúng theo lệ làng. Họ sụp lạy Bùi như thánh sống.

    Nghe họ kể: Bùi, Phan và cả Nguyễn tiểu thư đã nhiều lần lao xuống dòng xoáy Vực Vuông tìm giết thủy quái, Phan suýt chết nên đành bỏ cuộc. Bùi như rái cá, bơi vòng vào tâm xoáy lặn xuống mất hút, ai nấy đều hồi hộp âu lo, lúc lâu lại thấy Bùi nổi lên dưới vực xa lơ lắc.

    Ba ngày sau đạo quân của Bùi đã ra tay chỉnh dòng trị thủy, họ đào đất làm hỏng chân các tảng đá, đục đẽo néo dây kéo, bẩy xô ầm ĩ khiến những tảng đá phía dưới vực ngã nhào nằm chìm dưới làn nước dữ, dòng nước mất tường đá cản trôi phăng về xuôi, xoáy nước gần như giảm hẳn sự dữ dằn vốn có.

     Ngày thứ 35 Bùi miệng ngậm dao găm, lưng mang mồi câu lặn xuống vực sâu, dây câu giao cho đội quân lực lưỡng néo giữ, lặn ngụp độ nửa canh giờ thì thủy quái mắc câu, nó vùng vẫy dữ dội khiến quân thứ ngã nhào, may mà có Nguyễn thị kịp thời chỉ bày cách nhả kéo cho nó mất sức. Bùi chờ và áng chừng thủy quái đã đuối, nhào xuống dòng nước, nhanh như rái cá chém mấy dao, thế mà quần thảo cả canh giờ nữa Bùi và sĩ tốt mới lôi được thủy quái lên bờ sông rồi ngất.

     Thân to bằng đầu, dài cả mấy trượng, răng dài nhọn như chông, ai nấy đều le lưỡi. Một đống xương người trước cửa hang cũng là tâm xoáy vực Vuông.

    … Nguyễn tướng công buồn bực bàn giao chức quyền cho Quận Kế Phan để về Thăng Long cho triều đình đàn hặc theo lệnh chỉ, vì có sớ tâu của bọn kỳ hào địa phương do Phan xúi giục, vu Nguyễn công lộng quyền, tự ý phá bỏ phong tục của dân làng.  Dọc đường về kinh bách tính vùng Trường Yên bỏ việc quỳ lạy, khóc như cha chết.

***

      Nhân ngày sinh của bào muội, Nguyễn hoàng hậu mời Bùi phu nhân về kinh chiêu đãi. Cung điện vàng son lộng lẫy, cảnh đẹp tuyệt trần. Tiệc mừng bày từ giờ dậu, nem công chả phượng thừa mứa, tỷ muội tâm sự muôn phần vui vẻ.

    Trăng lên, giát vàng cảnh vật, mê đắm lòng người, nàng chợt chùng lòng nhớ đến chồng, đang là Sơn quận công trấn thủ Nam đạo đang ngày đêm lo toan, vất vả canh phòng. Tướng sĩ xơ xác, thiếu ăn, mất ngũ vì quân Nam triều do Đô thống Tiết chế Trịnh Tùng liên tiếp chiến thắng và đang gây áp lực đến tận Ninh Bình .

    Đang vui thì nhà vua đến, thấy nàng dưới trăng đẹp ngời ngợi, ảo huyền như tiên nữ, ông như đông cứng. Một sự thu hút như từ tiền kiếp bật mở, nó mê hoặc dẫn dụ ông vào cõi vô thức. Mặc cho hoàng hậu nhiều lần nhắc khéo nàng là bào muội, là phu nhân của Bùi quận công, một tướng tài và là trụ cột của triều đình, nhà vua đều bỏ ngoài tai, bắt nàng hầu chuyện gần như suốt đêm và ra lệnh giữ nàng ở lại kinh đô để cùng vua đàm đạo.

     Càng gần nàng vua Mạc như càng mê đắm. Là vua thì có toàn quyền sinh sát, mọi thứ trong vương quốc đều là của nhà vua, lại hưởng lạc quen thói, ông ta muốn chiếm đoạt nàng. Bao lần tâu bày cầu khẩn, nàng xin vua hiểu tình yêu son sắt của nàng với Bùi tướng quân không thể đổi dời. Nhà vua trẻ nỗi lòng lang dạ sói, dự định gọi Bùi công về triều tìm cách sát hại để chia loan rẽ phụng. Hoảng sợ và đau đớn, nàng nhờ chị tính kế cứu thoát, đang đêm tế ngựa về dinh Nam phi báo. Bùi quận công cùng hiền thê dẫn đoàn quân thiện chiến của mình chạy vào vùng Gia Viễn về hàng vua Lê.

     Chúng dân cười rằng vì chuyện ấy mà 2 tháng sau quân nhà Lê với sự góp sức của Bùi tướng quân đã đánh cho quân nhà Mạc thua tan tác, vua Mạc bỏ kinh thành chạy về Kim Thành, cùng đường vào chùa giả sư vẫn không thoát, cuối năm thì bị bắt, xin 1 bình rượu, uống xong cảm thán:

-  Nghiệp chướng quá sâu ! Nay cầu làm một người dân thường, cũng không thể được. Tội lỗi chỉ vì tổ tiên đã làm sự giết vua cướp ngôi, đến nổi con cháu ngày nay phải mắc tội nặng như vầy.

     Đúng 20 chu kỳ từ đêm mê đắm mỹ nhân, may nhờ Trịnh Tiết chế rủ lòng thương cảm, thoát tội lăng trì chỉ bêu sống 3 ngày rồi bị chém tại bãi cát Bồ Đề, thủ cấp đem bêu ngoài chợ răn chúng.

    Cũng có nhiều người xót xa là vua chết quá trẻ, mới hơn 30, lạ một điều là ông cũng sinh đúng vào ngày vọng mạnh thu năm 1560. Lại nghe khi bị chém từ cổ vụt ra một luồng hắc khí bay về phương tây.

***

       Bùi phu nhân ngất đi khi đức lang quân – Bùi quận công bị một mũi tên bắn lén trọng thương rồi mất, tình yêu vô lượng, nỗi kính trọng, tài kiêm văn võ của chồng là sự thiêng liêng của riêng nàng, nỗi đau như đứt cả ruột gan. Cố nén đau thương nàng gượng dậy, thề trước linh cửu của phu quân là sẽ tìm kẻ ác tâm sát hại người mà trả thù rồi chết theo chồng mới thỏa tấm lòng trung trinh tiết liệt của nàng.

     Nghe lời ly gián của Thái uý Đoan Quốc công Nguyễn Hoàng muốn tìm cơ hội chạy về vùng Thuận Hóa, lại bị Trịnh đô vương bạc đãi, trong triều vua Lê chỉ là hư vị, Bùi; Phan bỏ nhà Lê về hàng Mạc, định đến Trường Yên lập cứ địa lại xảy ra thảm cảnh này. Vực Vuông ! Sông Hoàng Long ! Định mệnh chăng ?

    Phan ! Chính hắn ! Nỗi mê tình truyền kiếp, sự thua thiệt triền miên sinh lòng oán hận ngút trời, từ ngôi trường Quốc Tử giám đến trị thủy Vực Vuông, những trận đánh đẫm máu, đến chức tước cao thấp trong hàng tướng lĩnh trong triều, rồi sự trọng thị của vua quan tướng sĩ. Bùi quận công lúc nào cũng công thành danh toại. Còn hắn ? Mũi tên bắn chồng ta từ tên Đô lực sĩ hầu cận Phan - người châu Quảng Nguyên kia sao dấu nỗi ta?

    Trong lễ cúng thất tuần trang trọng, hắn cũng đến vái lạy, những giọt nước mắt cá sấu kia làm sao che mắt ta. Sau đó hắn lại tỉ tê mong muốn cưu mang ta trong lúc lưỡng đầu thụ địch, nguy hiểm bủa vây. Nhìn ánh mắt si mê của hắn ta biết. Nhìn đoàn thuyền tiền hô hậu ủng, giáp sĩ vây quanh hắn phòng bị cẩn mật khiến ta không thể manh động. Ừ, thì ta tương kế tựu kế vậy, giả bộ bi thương cùng đường sịnh tồn đang chơ vơ trôi dạt, nhưng cũng phải chầm chậm để điệu hổ ly sơn.

    Đêm vọng trọng thu sông Hoàng Long đẹp huyền hoặc, sóng chấp chới ánh vàng, sương lạnh. Thám binh về báo Nguyễn thị ăn mặc rỡ ràng, chỉ có 10 thị tỳ  trên thuyền kết hoa nhã nhạc, Tiết chế tự phong Phan vội đến theo ước hẹn. Nhìn quanh thấy yên tâm, Phan sà vào bàn rượu, mới vài chung giao đãi đã loạn trí cuồng tâm, u mê cho thuyền mình lui về theo lời yêu cầu ngà ngọc của mỹ nhân mà y cả đời mê đắm. Thuyền hắn vừa khuất bóng cũng là lúc hắn bị thân binh đóng giả thị nữ trói bó rọ, Bùi quả phụ đanh thép tuyên cáo tội lỗi tày trời của hắn, ú a ú ớ đến khi Nguyễn thị phạt một nhát kiếm sắc. Một làn hắc khí từ cổ hắn vụt lên về phương tây, Nguyễn thị xây xẩm mặt mày.

     Đem thủ cấp kẻ sát nhân về tế chồng, dặn dò các con quay lại phò vua Lê, Bùi quả phụ gieo mình xuống Vực Vuông trẫm mình tử tiết. Sĩ tốt đang than khóc bỗng lạnh người khi vừa hết giờ hợi có một luồng bạch quang từ mộ Bùi tướng công  bay đến vòng theo dòng xoáy và từ dưới nước vụt lên 1 luồng hồng quang bay song đôi, đúng 7 vòng chúng thong thả bay về phương đông mất dạng.

        Bá tính nhớ công lập đền Vực thờ Bùi quận công và phu nhân, tôn bậc nữ lưu  đất Việt, xinh đẹp, tài giỏi, trung trinh, tiết liệt là Mẫu của xứ. Đền có tiếng linh thiêng, Mẫu Thoải thường cứu giúp chúng dân nghèo khổ, trước ban thờ nổi bật biển đại tự vua ban:  TIẾT  LIỆT  TRUNG  TRINH .

***

   Khoảng 400 năm sau, dịp lễ tế xuân làng Phong tổ chức kỵ Mẫu long trọng. Một đoàn hình như là nhóm khảo cứu văn hóa dân gian về cố đô Hoa Lư, ghé thăm đền Vực Vuông, nghe các già làng kể lại sự tích, có cô gái trẻ môi son tím nghét đấm vai bạn trai, mắt lúng la lúng liếng:

-  Dân còn mê tín quá anh há ? Lão nhà em cũng vì thế mà hâm hâm nên em mới được cùng anh đi rong chơi khắp xứ . Đời vui cực.

                                                                               25/ 10/ 13 – xcLL