Tháng 12 năm 2018. Tôi nhận được món quà quý từ thành phố bà Rịa Vũng Tàu là hai tập thơ  của tác giả Nguyên Bình. Anh tên thật là Nguyễn Bá Bình: nhà giáo – nhà thơ Nguyên Bình.” Tôi chọn đã đọc  đi, đọc lại nhiều lần thơ anh và mỗi lần tôi lại khám phá ra một điều gì đó ngoài bài thơ mình đã đọc. Đó là lý do mãi đến bây giờ tôi mới viết những dòng cảm nhận về tập thơ HOA VÀNG TRÊN ÁO XANH.  

Đây là những sáng tác của Nguyên Bình gồm 115 bài thơ  với cảm hứng chủ đạo trữ tình tâm tình . Tập thơ cho thấy hồn thơ Nguyên Bình rất nồng nàn đa cảm và chiều sâu trí tuệ được thể hiện trong những cảm xúc trữ tình dào dạt đã khiến thơ anh đểlại ấn tượng đậm đà khó quên.Vì thế thơ anh đã được nhiều độc giả yêu mến đón nhận.                                               

“Hoa vàng trên áo xanh” là một tập thơ tình. Những vần thơ  rất phong phú về thể loại . Diễn đạt rung cảm thiết tha, lãng mạn và cũng đầy man mác ưu tư. Tình yêu là cảm hứng dạt dào không bao giờ vơi cạn ở hồn thơ Nguyên Bình .Mở đầu tập thơ là bài “ Thôi kệ đồng xanh “ với nhưng câu thơ hé lộ tâm hồn lạc quan yêu đời, yêu thơ và đam mê sáng tác:

“Thôi kệ đồng xanh thơm cỏ lá

Thôi kệ cánh buồm dong tuổi thơ 

Cạn chén trà thơ vui sớm sớm

Mỗi ngày ta viết một bài thơ” 

(Thôi kệ đồng xanh )

 Tình yêu đã đi vào thơ anh thật đẹp , thật say đắm. Ai đã từng đi qua những năm tháng ngày xanh của một thời hoa mộng mà không khỏi thầm yêu , trộm nhớ một hình bóng nào. Cũng có thể một cái nắm tay, một nụ hôn vội vàng  trên lối về một buổi chiều tan lớp. Không biết anh viết về tình yêu thuở học trò của chính mình hay nói giùm cho bao tâm tình mới lớn mà khi đọc những vần thơ này ta chợt thấy bóng hình mình trong đó qua những câu thơ rất đáng yêu :

“ Anh mang về nụ hôn

Dại khờ thời cắp vở 

Áo dài ơi… nhung nhớ 

Dịu mát tím đường quen”

( Cho em )

-“ Bàn tay đây đan kết buổi đầu tiên

Phút ngập ngừng hẹn hò nơi quán vắng

Có cặp sách đi về làm nhân chứng   

Tình thơ ngây như trang giấy học trò”        

( Chuyện đôi bàn tay)

Với  những câu thơ đẹp ,bài thơ “Hạnh phúc”. có bốn khổ thơ. Mỗi khổ là một tầng cảm xúc đã đem đến cho người đọc thật nhiều rung cảm:

“ Hạnh phúc rồi anh không viết nổi thơ đâu

Ngày xuân thắm đêm mơ toàn mộng đẹp 

Dòng máu tim hiền hòa sau mỗi nhịp

Chở yêu thương bừng sáng nụ cười tươi”

( Hạnh phúc) 

Mặc dù con người ta không phải lúc nào cũng đi trên những con đường bằng phẳng đầy hoa thơm cỏ lạ mà còn có cả chông gai. Thơ Nguyên Bình vẫn toát lên niềm tin yêu cuộc đời .  

“Dẫu cuộc đời

là đông gầy tê tái 

Bếp lửa này

 Tí tách ánh reo vui »

Vâng!Nếu cuộc đời có tình yêu , bếp lửa đoàn viên của mái ấm trọn tình thì chính tình yêu tô điểm cho cuộc sống thêm phần hương sắc như vừng dương ngày mới : 

“ Tình yêu chúng mình từ đó

Rộn ràng máu chảy về tim 

Mặt trời châm thêm ngọn lửa 

Tinh khôi thắp đuốc đi tìm”

( Hương Thầm )

Hạnh phúc giản đơn nhưng lung linh vẻ đẹp, cần trân quý nâng niu:   

“Hãy giữ lấy chút nồng nàn lặng lẽ

Có đâu xa mộng mị cũng rất gần

Hạnh phúc ngọt ngào là chỗ dừng chân

Tận hưởng hương đêm

Cỏ mềm  gió lạ” 

Nỗi lòng thi nhân gửi gắm vào câu chữ dệt nên những vần thơ chan chứa  vui buồn.

-“ Nét bút hoa tiên nhòa giấy lụa

Dư lệ sầu tuôn đẫm trang thơ’

Thơ đẹp mà buồn . Nỗi buồn đi vào trang thơ để lại cho người đọc nhiều man mác bâng khuâng. Anh mượn hình ảnh mùa đông để ký thác tâm sự:

“Mùa đông ơi !

Lạnh lùng chi gió bấc

Nắng về đâu 

Xua mây tím ngang trời 

Bên bếp lửa

 Thắm đôi dòng lệ ứa

Bao đông rồi

Sao lệ mãi không nguôi…?”

(Mùa đông) 

Đã không yêu thì thôi, yêu thì phải tha thiết như trong  thơ Nguyên Bình:    

Tháng tám về em có đời mùa sang 

Bao nhung nhớ hẹn thề trong truyền kiếp

Dẫu trăm năm vẫn còn nghe thao thiết

“ Yêu lần đầu và lần cuối người ơi!” 

Em – nhân vật trữ tình trong thơ đã gợi bao cảm xúc để anh gửi gắm lòng mình với những câu  thơ rất đỗi chân thành;

“ Thì em cứ mãi là mây trắng

Mây của ngàn phương lạc lối này

Thì em cứ mãi là cơn mộng

Mộng về sóng sánh với hồn say”

Anh sinh ra và lớn lên ở thành phố Huế nên tình yêu dành cho Huế đã đi vào thơ anh  với những câu thơ có vẻ đẹp trang nhã mà xao xuyến lòng người :

“ Người dưng đây bên dòng Hương Thương Nhớ

Mỗi hôn hoàng nắng úa tắt bên sông

Mưa ai xưa kiều diễm gót sen hồng

Dấu cả Huế vào đôi tà áo tím”

( Người dưng)  

Xứ Huế đã đi vào thơ anh bằng những tên gọi thân thương như dòng Hương, “đường Phượng bay”, cửa Hiển Nhơn, dốc Nam Giao. Đồi Thiên An, Lăng Tự Đức, hồ Thủy Tạ , Trường Tiền là những thi liệu giàu hình ảnh , đã đem đến cho độc giả một bài thơ về Huế rất hay có tựa đề : “ Người dưng”. Bài thơ gợi cho người ở lại đất Cố Đô hay xa rời xứ Huế thân yêu những bâng khuâng  nhung nhớ ở người ra đi và nao lòng người ở lại. 

Nỗi lòng thi nhân gửi vào thơ làm nên giai điệu trầm buồn  và đầy nỗi suy tư.  Nghệ thuật thi ca là nơi thi nhân  gửi gắm nỗi buồn, niềm tâm sự riêng mang  cũng như nói hộ bao nỗi lòng công chúng. Và đây là những câu thơ nói về  tâm trạng cô đơn.

“ Chiều không ơi

Bóng người xa xôi quá

Ta lăn trầm

Dốc sỏi đá quạnh hưu” 

Tác giả không dùng  chiều thu . chiều xuân, chiều tà…mà nhất thiết phải “ chiều không” . Phải chăng“Chiều không” là một nhãn tự làm cho người đọc cảm nhận được nỗi cô đơn lẻ loi một mình một bóng . Nếu thay bằng chiều thu hay… chiều gì đó thì chưa lột tả hết tận cùng của sự cô đơn

 “Những ngày dài không nhau 

Vần thơ cháy khát

Mây tím về phủ kín hoàng hôn

( Mất và còn)

Khi nhà thơ gửi cảm xúc, nối lòng  vào câu chữ là cũng mong tìm được sự đồng cảm , sẻ chia. Hi vọng, khát khao tìm được tiếng nói tri âm đồng điệu từ phía người đọc tác phẩm.  

-“ Hỏi ai gieo hạt trong vườn thắm

Hạt đã thành cây đơm trái chưa

Hay mầm đã chết trong tim lạnh

Có khát khao chờ những giọt mưa

-“ Hỏi ai xao xác đốt nến hồng

Ai người tri kỷ có thầm mong

Khuya nay trăng lạnh quỳnh hương nở

Hãy đến cùng em chuốc rượu nồng”

( Xao xác đêm)

Những vần thơ tình của Nguyên Bình thật nồng nàn, tha thiết, cháy bỏng với tất cả vẻ đẹp vốn có của tình yêu và bao giờ cũng trẻ trung tươi mới.

“ Chúng mình suốt đời là hai đứa trẻ 

Lá vẫn non tơ mặc mưa gió bão bùng 

Môi em ngọt ngào thơm vị táo nhớ mong

Tình anh đắm say ấm nồng đêm hương lửa”

Tình yêu làm cho cuộc sống thăng hoa, cuộc đời sẽ đáng sống hơn, ý nghĩa hơn và tất nhiên cũng sẽ là nguồn cảm xúc dạt dào cho thi sỹ dệt thành thơ.

“Anh sẽ viết ngàn câu thơ mộng mị

Yêu em rồi anh bất tử với tình yêu “

Thơ Nguyên Bình còn là những vần thơ chan chứa tình nhân ái , đầy ắp tình người, tình đời.

Ai gọi thu về xa vắng quá

Để nắng dần phai nhạt bên trời 

Diễm mộng chan hòa trong khóe mắt

Lệ thương tất cả một phận người”

Đọc thơ Nguyên Bình ta chúng ta sẽ còn tìm thấy ở  người thơ này có một tâm thế an nhiên   :

“Nhẹ tênh bên bờ giác

Trăng tịnh gác hiên chùa

Tình yêu em còn lại

Thơm bông sen cuối mùa”

( Bờ giác )

Mỗi sáng tinh sương, bắt dầu một ngày mới  bên ấm trà thơ ngắm hạt sương trên cành hoa lan “Tịnh tâm miền an nhiên”:

“Tinh mơ

Ấm trà 

Giọt sương mai

Nhành lan mỏng’’

( Tâm an)

Dẫu vẫn biết cuộc đời không tránh khỏi những nỗi niềm dâu bể . Thi nhân vẫn biết cách điều tiết để cuộc sống cân bằng với niềm yêu đời phơi phới.        

« Tôi hít ban mai vào phổi 

Tôi giấu thương yêu vào tim

Tôi ngước nhìn

Khoảng trời xanh hạnh phúc »

Thi nhân yêu đời và khát khao vươn tới hạnh phúc tràn đầy, thật  trọn ven của tình yêu .Thi nhân lấy ngoại cảnh để phô diễn tâm cảnh của chủ thể  trữ tình.

«  Ngày trong anh lại rộn ràng tia nắng

Nắng ban mai thầm lặng nhớ chiều hôm

Đêm trong anh mộng về…đêm thế kỷ

Trăm năm rồi khao khát một nụ hôn

( Loạn nhịp) 

Những hình ảnhđẹp “rộn ràng tia nắng”, “ban mai”, “chiều hôm”..đêm …mộng ,nụ hôn đã tạo nên một hệ thống thi liệu và ngôn ngữ văn chương làm bật nổi vẻ đẹp của tình yêu trong tâm hồn người thơ. Tính hàm súc  là một trong những tính chất làm nên vẻ đẹp văn chương của thơ ca đích thực . Chỉ bốn câu thơ Nguyên Bình đã gợi ra bao cảm xúc , ý vị về  ý nghĩa của tình yêu đối với cuộc sống con người .

Hồn thơ Nguyên Bình yêu thiết tha ,cháy bỏng và  khát khao dâng hiến cho tình yêu.

“Đóa hoa tình anh hái

Từ phía trái ngực đây

Cánh hồng nhung đỏ thắm

Chan chứa tình yêu này 

Không chỉ là hôm nay

Mà từng ngày như thế

Anh trao em lặng lẽ

Hình trái tim ngát hương”

( Tặng hoa)

Những câu thơ viết về tình yêu với cảm xúc dạt dào , nồng nàn và say đắm ,được tác giả diễn đạt bằng ngôn từ giản dị, dể hiểu, dể đi vào lòng người:

 “Nụ hôn đầu cuộn trào ngàn con sóng

Sóng biển xanh quyện lấy bãi bờ thơm

Nắng reo vui nắng vỡ đóa môi mềm

Bọt sóng trắng tung hoa lòng diễm lệ”

( Yêu nhau)

Những câu thơ tả cảnh ngụ tình rất đẹp .Tả ít, gợi nhiều thơ anh có đủ những chiêm nghiệm cuộc đời và triết lý nhân sinh.Tác giả Nguyên Bình ngoài công việc chính là giảng dạy , truyền tri thức cho những thế hệ học trò anh còn một niềm đam mê sáng tác.Suốt đời tìm kiếm vẻ đẹp của tình yêu, của cuộc sống xung quanh để chắt lọc cảm xúc dệt nên những vần thơ ngọt ngào và lãng mạn:

“ Em dậy hương tình đêm mộng ước

Từng cánh tương tư xếp muộn màng

Suốt đời lặn lội ta khăn gói

Đi tìm nhân ảnh dưới trăng tan…

( Trăng tan)

Nếu không có có một tâm hồn  đa cảm  và trái tim yêu nồng nàn thì không thể viết  những vần thơ  ngọt ngào , bay bỏng và lãng mạn như thế !.

Anh yêu cả những người tình chưa quen biết bằng những vần thơ nhẹ nhàng thế thôi, dịu ngọt thế thôi nhưng neo lại trong lòng người đọc những vần thơ rất ấn tượng! 

“ Em là ai hãy chờ ta thêm chút

Đừng tan đi cùng làn khói tách trà thơm

Mang theo này ấm áp nỗi nhớ thương

Ta gởi cho em người tình chưa quen biết »           

( Em là ai)

 Cảm hứng thế sự đậm sắc màu hiện thực, xen lẫn cảm hứng trữ tình .Anh có những bài thơ trăn trở , chan chứa nỗi buồn thương. Kết cấu của đoạn thơ  thanh bằng và thanh trắc đan xen nhau, giai điệu thật buồn  nói lên tấm lòng nhà thơ cảm thông cho những cảnh đời, những phận người lam lũ mưu sinh trong hoàn cảnh thời tiết không mấy thuận hòa , thiên tai mưa bão:  Người đọc không khỏi ngậm ngùi , xót xa.

“Bão đã đi xa 

Anh ra phố ngóng em

Thăm cái nhìn ngác ngơ

Trên mớ rau hái vội

Góc chợ nghèo

Tồi tội

Chị còng lưng”…

( Bão tan)  

. Những vần trắc( tội, chị  ,) của câu thơ hai chữ, ba chữ chữ cuối đoạn làm cho âm điệu câu thơ như thắt lại , bị nén lại như nỗi buồn chất chứa trong lòng, một tiếng thở dài ngao ngán,cảm thông.

Lời hết rồi mà ý vẫn vô cùng…gợi mở cho người đọc liên tưởng tiếp những vất vả gian nan của người dân nghèo khi cơn bão đi qua.

Thi nhân yêu cuộc đời và yêu những vần thơ . Tâm hồn nghệ sỹ đích thực ở Nguyên Bình đến với thơ bằng  tất cả  đam mê. Anh lao động nghệ thuật miệt mài sáng tạo , cần mẫn, gieo chữ tìm vần  để diễn đạt cảm xúc, đóng góp cho đời những vần thơ như ý. 

« Bốn mùa tôi cả bốn mùa yêu

Làm bác nông phu mỗi sớm chiều

Chăm chút cây đời sai quả mộng

Tôi gửi ngàn phương những mùa yêu

( Bốn mùa yêu)

2/Vài  nét nghệ thuật trong thơ Nguyên Bình : 

Kế thừa thi pháp truyền thống anh có những bài thơ làm theo thể thơ lục bát rất mượt mà , giàu hình ảnh và nhạc điệu say  đắm và thiết tha nói lên những cảm xúc tự nhiên, của tâm hồn thi nhân. Qua đó ta cảm nhận được vẻ đẹp của ngôn từ hình tượng và biểu cảm.

Trăm năm bóng ngã vào tôi

Ngàn năm tôi ngã vào đôi mắt buồn »

«  Hè qua phai nét phượng hồng

Thu còn vương vấn chờ mong gót nàng »

Cuộc sống vốn đa chiều và thi pháp hiện đại là sự lựa chọn của  anh để giãi bày nỗi niềm với tất cả những cung bậc cảm xúc . Đa số các sáng tác của anh theo thi pháp hiện đại . Rất phong phú với nhiều thể loại thơ : Thơ bát ngôn, thơ thất ngôn, thơ lục ngôn, thơ ngũ ngôn, và thơ tự do . Có những bài anh phóng tác theo thể thơ tự do ,với những câu thơ dài ngắn khác nhau . Sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật , trong đó dùng phép tiểu đối trong câu thơ để tăng sức biểu cảm. 

«  Tình ca mùa đông

Anh viết cho em đây

Trời chưa lạnh mà lòng em đã ấm

Nhớ một làn môi thắm

Nhớ một làn môi thắm 

Suốt cả bốn mùa nói tiếng yêu em »

( Mùa đông)

Những hình ảnh như : Mây, mùa thu, lá vàng không phải là mới . Chúng ta có thể bắt gặp những thi liệu này trong thi ca từ những thế kỷ trước , được anh kế thừa , sáng tạo bằng góc nhìn tinh tế và biểu cảm dệt nên những vần vần thơ mang phong cách rất riêng của tác giả Nguyên Bình :

«  Em gọi giùm anh màu nhớ 

Ơ kìa …mây trắng lang thang

Hình như mùa thu chưa nỡ

Chia tay với chiếc lá vàng” 

Quả thật từ “ màu nhớ” đến..” mùa thu chưa nỡ chia tay với chiếc lá vàng” đầy quyến luyến .Lời thơ, ý thơ và hình ảnh được sắp xếp một cách sáng tạo đem đến cho người đọc nhiều liên tưởng lý thú.

Từ cách lập ý tạo được sự hấp dẫn , lôi cuốn tác giả  kết hợp với nghệ thuật dùng điệp từ , điệp ngữ , lựa chọn từ ngữ , hình ảnh  tương xứng…để viết những câu thơ đẹp , như  những lời tâm tình nhẹ nhàng, sâu lắng , thương nhớ đầy vơi trong tâm hồn chủ thể trữ tình.  

“ Thì em cứ tím như màu nhớ

Tím biếc niềm riêng thuở đợi chờ

Tím tà áo mỏng ngày xưa ấy

Tím ngợp lòng anh tận bây giờ”  

( Thì em )  

Một lần nữa phải nói rằng tác giả sử dụng điệp từ ngữ rất thành công:

“ Thì em cứ mãi là mây trắng

Mây của ngàn phương lạc lối này

Thì em cứ mãi là cơn mộng

Mộng về sóng sánh với hồn say”

( Thì em )

Trong câu thơ anh có cả nghệ thuật sử dụng từ tương phản: “ tà áo mỏng”, “ “ngợp lòng anh “

Nghệ thuật đảo từ ngữ, tả cảnh ngụ tình; 

“Đông chênh chao sắc nắng

Lạnh môi mềm

Se sắt một bờ vai”  

Ngôn ngữ thơ tuy bình dị nhưng khá sâu sắc về nội dung hàm chứa  Thơ Nguyên Bình giàu thi ảnh và nhạc tính , . Anh luôn chắt lọc cảm xúc , thể hiện chúng trong diễn  đạt ,lựa chọn hình ảnh kết hợp với các biện pháp nghệ thuật đầy sáng tạo nhằm tăng thêm sắc điệu thẫm  mỹ trong thơ : ví von, so sánh, ẩn dụ ,hoán dụ, tu từ, điệp từ, điệp ngữ … Cho thấy ở Nguyên Bình một năng lực biểu đạt lôi cuốn người đọc.   Chất thơ, giọng thơ mượt mà , sâu lắng. 
Phải có một tình yêu cuộc sống, sự  quan sát  tinh tế mới viết được những câu thơ giàu cảm xúc như thế .. Thơ anh dù ở thể loại nào đều có tính nhạc và đầy biểu cảm. Có lẽ trước hết là tiếng nói chân thành từ trái tim.,  thi ý ngọt ngào hài hòa với chất nhạc trong thơ dệt nên những vần thơ đem đến cho người đọc nhiều rung cảm. Ngôn ngữ trong thơ anh phần  lớn bình dị , dể đọc, dể hiểu . Thỉnh thoảng cũng có những từ mang màu sắc cổ điển thanh cao. Sử dụng gieo vần khéo léo, phù hợp với ngữ cảnh, làm nên tính độc đáo trong thơ.  Vì thơ là sự kết  hợp  giữa tính nhạc ngôn từ  . Nếu nghiêng về nhạc quá thì dễ đắm say nhưng cũng dễ nông cạn.  Mà nghiêng về ý thì thơ sẽ sâu nhưng rất dễ khô khan. Nguyên Bình tạo được sự hài hòa giữa ý và nhạc. Cùng với cách kế thừa thi pháp và thi liệu cổ điển qua hồn thơ đầy sáng tạo với những cảm thức mới lạ của anh thì tất cả các sáng tác của Nguyên đều mang hơi thở của cuộc sống và vẻ đẹp của thi ca hiện đại .Chứng tỏ một trình độ lao động nghệ thuật công phu để đóng góp cho đời những vần thơ thiết tha với tình yêu và cuộc sống. 

«  Làm thơ không phải dễ …người làm thơ phải có tình cảm mãnh liệt thể hiện sự nồng cháy trong lòng » ( Sóng Hồng) .Mỗi nhà thơ mang đến một cách riêng , một giọng thơ  riêng.  Thơ đối với Nguyên Bình như một niềm đam mê, một phương tiện nghệ thuật để anh chuyển tải nỗi niềm, đem đến cho công chúng  yêu thơ những vần thơ đầy cảm xúc . Hãy đọc để thưởng thức và yêu mến thơ Nguyên Bình. Có những bài mới đọc lên đã thấy hay, có những bài, những câu đọc lần đầu có thể chưa thấy hay nhưng càng đọc  càng quý, càng thấy được sắc điệu nồng nàn những cảm xúc thi vị của một tiếng lòng chan chứa yêu thương . Đỗ Phủ đã từng nói  là : rất trọng cái hay trong thơ của người đời nay và cũng rất quý cái hay trong thơ của người của người đời xưa. Câu hay lời đẹp của họ ta đều yêu mến cả. Chúng ta những độc giả hôm nay  trân trọng kết quả lao động nghệ thuật của thi nhân. Người làm thơ đòi hỏi có tâm hồn đa cảm,có trái tim yêu thương nồng nàn, có vốn sống phong phú và năng lực biểu đạt. Ở nhà thơ Nguyên Bình có đủ những điều đó . Vì vậy thơ Nguyên Bình đã được không ít độc giả yêu mến đón nhận.

Hãy đến với tập thơ HOA VÀNG TRÊN ÁO XANH của tác giả NGUYÊN BÌNH để cảm nhận , thưởng thức những ngọt ngào sẻ chia của một hồn thơ nồng nàn , tha thiết.  

Thành phố Huế ngày 4/ 3/2019