2) NHT & tên đường:

Chắc đến… mùa quýt. Nhưng là thi sĩ, chúng tôi cứ muốn tin sẽ có “mùa quýt” cho văn học hiện đại VN, tức là cho NHT.

Nhà văn đáng yêu của chúng ta chả nhẽ không có chút sát na biêng biêng nào đó vụt nghĩ đến cái chuyện “mùa quýt” ấy; tỷ như khi ngồi hàng tiếng dưới tượng Phật sân vườn, sửa gấp bản thảo kịp gửi sang kinh thành Ba Lê hòng soán giải tột đỉnh vinh quang của nhân loại về cho đất nước? Dám lắm chứ! Mất gì của bọ mà không sát na biêng biêng vậy?

Nghiêm chỉnh: Bỏ đi danh hão, như những người yêu con người với xấu tốt của mình, yêu văn chương chữ nghĩa tiếng Việt, yêu người VN… ta vẫn tin vẫn tưởng sẽ có ngày dịu giời một con đường lối phố nào đó đất Hà Thành mang tên NHT. Biết đâu lại quanh quanh xóm Cò, phường Khương Đình, quận Thanh Xuân thì sao nhỉ? Mô Phật!

3) NHT & sách giáo khoa:

Nếu như có phim về NHT (tại sao không, hỡi các nhà đạo diễn tương lai - 5 năm, 10 năm hoặc lâu hơn nữa?), sẽ là rất thích thú ở mộng cảnh Thiệp ta đang tí tửng can vẽ hình tranh cho cuốn sách giáo khoa đúng cái truyện ngắn được chọn. Hồi sinh, chàng cũng không thể mơ!

Thì vẫn, đưa truyện Thiệp vào sách giáo khoa trung học cũng là một “văn án” văn đàn và các nhà làm sách giáo dục VN bàn lên thảo xuống hơn thập niên rồi. Từ lâu, ai cũng biết, việc chọn tác phẩm hiện đại vào sách giáo khoa ở VN là cà một chu trình "cá vượt vũ môn", mà với các tác phẩm đương đại còn khó hơn. NHT lại là một ca đang còn nhiều tranh luận ngay cả ở các hướng chính thống và cởi mở.

Một nữ ký giả Đức và nhân vật chính của chúng ta có cuộc chuyện vào năm 2015:

“- Katharina Borchard: Truyện của ông có được đưa vào chương trình sách giáo khoa Việt Nam không?

- NHT: Sách tôi chỉ được đọc ở đại học. Ở trường học, các sách của tôi không được học sinh đọc, mặc dù bố của cô thông dịch viên đây này, Thuy Schmalz, ở VN vận động tích cực cho việc này!

- Tại sao vậy, bà Schmalz?

- Thuy Schmalz: Cha tôi phụ trách việc biên soạn chương trình sách giáo khoa ở VN”.

Ký giả Nguyên Sa vừa nhắc nhở sau ngày NHT lìa đời:

“Nếu từng là học sinh, bạn có thể sẽ thắc mắc, sao nhân vật quan trọng thế mà tác phẩm chẳng được đưa vào sách giáo khoa? Quả là vậy, NHT chưa từng được giới thiệu trong chương trình Ngữ văn phổ thông bao giờ. Ông quá khác biệt và gây tranh cãi.”

Chính thế “già làng” Nguyên Ngọc, tổng công trình sư văn học đổi mới, ông bầu kỳ tài nhất, bà đỡ hiệu quả nhất cho truyện NHT (và tất nhiên là VIP trọng lượng cao trong các trích dẫn ở Tiểu truyện NHT này) đã phán từ khuya:

“Trong văn của anh, nhiều đoạn có thể chép nguyên làm mẫu tuyệt vời cho các sách giáo khoa dạy văn, ngay cả ở cấp 1, cấp 2 - như đoạn thả diều trong Những Bài Học Nông Thôn chẳng hạn. Đọc, bỗng nhớ Người Gieo Hạt (Le semeur) của Victor Hugo. Lại có đoạn, có truyện, chắc không bậc phụ huynh nào dám để cho con cái mình, dẫu đến tuổi mười lăm, mười sáu mó tới.”

Trong FB của mình, Tạ Duy Anh, nhà văn nức danh suốt từ thời hậu đổi mới đến tận hôm nay, cho biết:

“Khi Ban soạn thảo sách giáo khoa nhờ tôi tiến cử một số tác phẩm đưa vào dạy trong nhà trường, đến phần NHT, tôi ghi ngay truyện ngắn Muối Của Rừng. Sau đó tôi được thông báo là Ban soạn thảo quyết định chọn truyện Tướng Về Hưu”. Tôi không có ý kiến gì. Nhưng rồi cuối cùng hình như họ lại chọn Muối Của Rừng.”

Biên tập gia đầu bảng của các dòng sách “sinh sự” ở VN không nói rõ sự việc xảy ra năm bao nhiêu.

Trên FB của GS Trần Đình Sử đã có các chia sẻ thế này từ Đỗ Ngọc Thống, nhà giáo, nhà nghiên cứu có tên tuổi:

“[...] vì những người chủ trương không cho in không hiểu thế. Thậm chí họ cũng chưa đọc NHT, chỉ nghe nói NHT "tục tĩu, hạ bệ thần tượng, nói xấu Gia Long, xúc phạm Quang Trung..." thế là không được. Cho đến năm 2000 khi GS Trần Đình Sử là chủ biên chương trình Ngữ văn THPT, có tôi tham gia, chúng tôi đề xuất đưa tác phẩm của NHT (ngày ấy định trích Tướng Về Hưu) thì bị Hội đồng thẩm định gạt đi. Những vị trong Hội đồng thẩm định cũng bị ám ảnh bởi dư luận què quặt và u tối đó.”

Thôi thế này. Các giáo sư, các thầy thử cho thảo dân chúng tôi liều phen nữa, không biết đã xảy ra ở quốc gia nào chưa khi mần sách giáo khoa:

Những fan cứng NHT đang giảng dạy từ đại học tới phổ thông hãy thể hiện “tình yêu Thiệp”: Tự làm cuộc điều tra xã hội học với các nhóm học sinh năm cuối trung học về tầm đón đợi của học trò hiện nay với truyện NHT. Rồi cậy nhờ những VIP có thẩm quyền, uy tín và niềm say Thiệp (như thầy Đình Sử, thầy Lã Nguyên, thầy Xuân Nguyên, thầy Hữu Sơn, thầy Văn Thuấn, thầy Anh Tuấn, thầy Uông Triều) lọc ra đôi truyện ngắn, dăm trích đoạn truyện NHT làm bài mẫu cho dự án điều tra.

Thiển ý, chắc cờ hơn cả về nội dung và dung lượng đúng là Muối Của Rừng. Còn cụm Những Ngọn Gió Hua Tát ít nhất chắc cũng lọt "Truyện thứ sáu/ Đất quên". Như cư dân mạng Quy Vu “cầm đèn chạy trước ô tô”:

“Tác phẩm của NHT hiện tạo áp lực cho môn văn trong giáo dục. Họ phải chọn một đôi tác phẩm đưa vào chương trình. Muối Của Rừng lớp nghĩa nổi họ thấy yên tâm nhất. Tôi ngoại đạo, nếu được chọn tôi chọn Những Ngọn Gió Hua Tát, chỉ băn khoăn Trái Tim Hổ - Câu chuyện trong truyện này đau quá! Còn những truyện kia mỗi chuyện là một bài học đạo đức nhân sinh. Văn rất đẹp.”

Nếu làm nghiêm túc và chu đáo, tin là kết quả điều tra không chỉ giúp các nhà làm sách một luồng thông tin tươi nóng về việc “học sinh đọc Thiệp”, mà còn đóng góp đáng kể cho hiểu biết văn hóa đọc NHT hiện nay (chứ không phải ở thời đổi mới).

Tóm, truyện Thiệp đi vào sách giáo khoa tuy không nhậy cảm về chính trị (chính quyền) nhưng phức tạp vì phải cân bằng kiềng 3 chân: Giá trị văn chương - quan niệm giáo dục - văn hóa thể chế.

Thôi thì mong NHT ẵm Giải thưởng Nhà nước, truyện của chàng hiệp sĩ sẽ tiến vô các trang sách giáo khoa dễ hơn?

4) NHT & nhà tưởng niệm:

“Người sưu tập là người hạnh phúc”. Chúng tôi nhớ có nhầm không, đại văn hào Charles Dickens bảo vậy? Suy ra, dân tộc giàu có tâm hồn sẽ phủ xứ sở mình bằng các bảo tàng, nhà tưởng niệm. Để tôn vinh những nhân vật danh tiếng, đây là một “loại hình vật chất” quen thuộc ở các quốc gia tiên tiến.

Trong đôi thập niên qua, người nước Nam ta tỏ ra hạnh phúc hơn, tiên tiến hơn khi tâm hồn mình được vật thể hóa hơn qua các cao trào bảo tàng, nhà tưởng niệm tư nhân. Với NHT, chuyện này có nhẽ “nhỏ như con thỏ”. Là chúng tôi nghĩ thế.

Đồ rằng Bảo tàng HNVVN khi nào to oách hơn nếu không có buồng riêng tương xứng thì “vua truyện ngắn” cũng phải yên nghỉ trên diện tích, thể tích nào đó trên bức tường đại diện chân dung, tác phẩm, vật phẩm nhà văn VN? Sẽ là thao tác đầu tiên và không khó để trả “món nợ lớn của Hội Nhà văn VN với NHT” (Lời thi sĩ Nguyễn Bình Phương)

Một nhà tưởng niệm NHT của tư nhân?

Trộm nghĩ, ấy là việc cần thiết và trong tầm tay gia đình, bạn hữu cố nhân. Về kỹ thuật đã có bàn tay nghệ sĩ từ người con trai cả - họa sĩ Nguyễn Phan Bách.

Thì đấy, nơi mạng xã hội  trong tuần đầu nhà văn xa cõi tạm, các bạn thân, các fan đã bàn thảo; rộn ràng hơn cả là FB Uông Triều (một nhà văn đang xông xáo nơi văn đàn, cực "nghiện Thiệp" với 2 bài báo đáng giá mà Tiểu truyện NHT chọn được):

“Hàn Mặc Tử, Trịnh Công Sơn và có lẽ bây giờ là NHT, những người làm văn giới tốn giấy mực nhất. Hôm đám tang NHT tôi đã nói với hai người con trai nhà văn nên giữ lại ngôi nhà cũ của ông để làm nhà lưu niệm. Những người như Hàn Mặc Tử, Vũ Trọng Phụng, dấu tích còn lại quá ít. Hàn Mặc Tử khiến tôi ngỡ ngàng khi vào thăm bệnh viện nơi ông điều trị phải mua vé. Điều ấy rất đáng kể vì nó nói lên giá trị và sự hấp dẫn của ông.” (Uông Triều)

“Ngay hôm đó, ngồi với nhau mấy ông bạn cũng nói về việc giữ di sản anh Thiệp rồi.”

“Tôi đã bàn với chủ cà phê Nhân và nhà văn Uông Triều, đều mong muốn giữ lại lưu niệm của Huy Thiệp tại gia đình và quán cà phê Nhân Hàng Hành.” (Bảo Sinh)

Hình dung nhà tưởng niệm NHT, so với "mặt bằng" các công trình tương tự dành cho văn nhân VN, có thể kém cạnh nhà tưởng niệm Nguyễn Du, Tố Hữu, Kim Lân… về số hiện vật? Mà sẽ nhiều hơn nhà tưởng niệm Hàn Mặc Tử, Vũ Trọng Phụng, Phạm Tiến Duật, Nguyên Hồng, Anh Thơ?

“Phú Thọ nhà tôi [...] Quê nội tôi, huyện Thanh Ba cũng là quê nhà thơ Phạm Tiến Duật có con đường Phạm Tiến Duật rất dài. Quê ngoại tôi, huyện Cẩm Khê là quê nhà thơ Bút Tre cũng có con đường Bút Tre. Tóm lại, địa phương, quê quán của những danh nhân văn hóa nên chủ động trong việc lưu giữ những hình ảnh, kỷ vật của người con quê hương trước đã. Đợi nhà nước thì sẽ lâu đấy.” (Tống Ngọc Hân)

Mong là gia đình 2 "ông con" Bách & Khoa, sau lễ giỗ đầu/ tiểu tường, hẳn nghĩ đến việc để đời này cho người cha kỳ vĩ của mình. Báo giới và thân hữu cho hay, 2 gia đình con cháu NHT đang vinh hạnh ở trên phần đất hương hỏa tổ tiên để lại. Âu là phúc lộc mà NHT đau đáu trong gian khổ thực hiện và thành quả phần nào, dù phải bán đi 1/2 số đất xương thịt để xây nhà cho 2 con ở riêng. Nếu sau này hậu thế Bách & Khoa có thể thu về phần đất đó mà dựng thành nhà tưởng niệm cho ông cố mình - nhà văn NHT, sẽ còn là đại phúc.

“Hôm qua là 49 ngày mất nhà văn NHT, tôi đến thắp cho ông nén nhang. Thấy ngôi nhà của ông vẫn giữ nguyên như trước, bàn thờ ông đặt ở ngôi nhà cũ nơi ông từng ở. Hai người con trai của nhà văn không có ý định thay đổi bất cứ thứ gì trong ngôi nhà cũ của bố, kể cả cánh cổng bằng gỗ.

Dự định 100 ngày nhà văn mất sẽ xuất bản cuốn sách tập hợp những bài phỏng vấn và bài viết về ông. Một ấn bản kỉ niệm NHT bằng tiếng Anh sẽ xuất bản tại Mỹ cũng đang được xúc tiến.

(Uông Triều)

Cơ khổ! Là chúng tôi cứ mau mắn xía vô đại sự nhà người. Mô hình khu tưởng niệm NHT hẳn có trong đầu các bạn hiền cố nhân, như họa sĩ Thiết Cương. Đúng không nào?

“Hôm qua, ngày lập hạ, mưa tầm tã, tôi vào thắp nhang 50 ngày anh NHT và sorry anh: N.Q.Thiều và tôi muốn ra mắt 1 cuốn sách chọn lọc những bài viết về anh Thiệp dịp này nhưng đành phải delay, vì muốn có 1 cuốn sách đẹp thì cần phải có thêm thời gian."; “trên bàn thờ anh Thiệp có 1 đĩa khoai lang luộc, món mà anh Thiệp rất thích.” (Lê Thiết Cương)

Và viễn cảnh (không xa) thế nầy sẽ là đẹp mặt cho tình văn hữu nước nhà lắm lắm. Vị khách quý cắt băng khánh thành nhà tưởng niệm NHT vẫn lại là thi sĩ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch đương nhiệm HNVVN - người mấy năm trước đấy từng cất lời ai điếu bi hào dọc một làng văn Hà Thành.

Lại vĩ thanh:

Với cách thức quen thuộc và hữu hiệu là bán sách đấu giá, NHT lại đang được bá tánh ta Tây trong-ngoài VN tưởng niệm có tính dài lâu theo 3 tiêu chí “xanh - sạch - xinh”. Nhất Thiệp rồi còn gì!

Theo trang cá nhân của siêu ký giả Huy Đức và một số báo chí:

“Đấu giá Tướng Về Hưu dùng tiền trồng rừng tưởng niệm nhà văn NHT

"Nhân lễ giỗ 49 ngày nhà văn NHT (8/5/2021), một người thân thiết của ông, họa sĩ Lê Thiết Cương và nhà sưu tập sách Nguyễn Duy Cường (Sách Vipen) quyết định bán đấu giá bản in đầu tiên cuốn sách đầu tay của nhà văn: tác phẩm Tướng Về Hưu.”

Vậy chúng ta nên có thơ rằng:

            Hoan hô họa sĩ Thiết Cương

Và nhà sưu tập Duy Cường… Hoan hô!

Rồi coi tiếp:

“Giá khởi điểm là 3 triệu VND. Xin mời các bạn bắt đầu, phiên đấu giá sẽ kết thúc vào lúc 16:45 phút ngày 8/5/2021. Tiền bán sách sẽ được dùng để cùng VARS trồng một cánh rừng (khoảng 5000 cây, tương đương 50 triệu VND) nhằm tưởng niệm nhà văn NHT. [...] Bạn bè và những bạn đọc yêu mến nhà văn cũng có thể tưởng niệm ông bằng cách Góp Một Cây qua tài khoản của CtyTNHH Xã hội Trồng và Phục hồi Rừng VN…”

“Xin mời các bạn đọc bài giới thiệu của nhà thơ Nguyễn Duy về sự ra đời khó khăn của Tướng Về Hưu [...] “cũng long đong lận đận như số phận tác giả, như một điềm báo”. Nhà thơ Nguyễn Duy viết cho chúng tôi ngay sau khi biết ý tưởng đấu giá cuốn sách này."

“Ý tưởng đấu giá xuất phát từ vợ chồng giáo sư Peter Zinoman –  Nguyệt Cầm - bạn của NHT. Hôm 14/4, họ chuyển tiền tới một dự án trồng và phục hồi rừng trong nước với nội dung: “GS Peter Zinoman trồng cây tưởng niệm nhà văn NHT”. Cả hai muốn trồng 70 cây – bằng số tuổi thọ của nhà văn.”

Theo báo giới, cuộc đấu mở màn bằng 9 triệu và sang ngày sau mức giá cao nhất lên đến 50 triệu VNĐ. Chưa rõ khi bài vở bần tăng soạn xong thì “rừng sách Thiệp” được bao nhiêu? Mô Phật!

5) "Thiệp học", chuyên ngành mới

Tiểu truyện NHT còn hứng chí mà “hậu hậu đậu” (tức là hậu hiện đại nhưng có thể chưa thành) thêm tiểu tiết nữa...

Phục vụ cho Tiểu truyện NHT, dưới đây sẽ diễn đạt bằng văn phong khác, cùng nội dung lá thư gửi các cơ quan liên ngành và các đại gia đề nghị thành lập một chuyên ngành mới mang tên "Thiệp học".

Mục đích, yêu cầu: Các cơ quan chức năng, cụ thể Viện Văn học VN về chuyên môn, và Hội Nhà văn VN về tổ chức và in ấn, nên nghĩ ngay và luôn, đầu tư thích đáng cho 1 bộ môn mới: chuyên ngành "Thiệp học". Chưa cần tới một hội đồng tái xét thành tựu và quá trình sáng tạo văn học, chỉ theo dư luận 35 năm qua về con người và tác phẩm NHT, nhất là sau khi nhà văn nhớn qua đời đã thấy đó là việc đáng làm và làm được.

So sánh: Chí ít cũng như chuyên ngành "Trịnh (Công Sơn) học", dù chưa thấy thành hình bài bản, quy củ song qua các nghiên cứu, phê bình, dư luận VN và quốc tế, "Trịnh học" đã là một thực thể phi cơ chế. Chớ nên để “Thiệp học” đi theo vết nhạc đó!

Cầm đèn chạy trước ô tô phát nữa, chúng tôi đã liều bút tiến cử vừa đúng 21 quý vị dự phần xây dựng chuyên ngành "Thiệp học". Rất vững tin, bằng sự quán sát trách nhiệm văn chữ, bằng tình yêu văn chương, bằng thẩm quyền văn đàn... đội ngũ giáo sư, phê bình gia, văn sĩ, ký giả, dịch giả, nghệ sĩ tinh hoa (ít nhất trong miếng mảng NHT) sẽ đảm nhiệm vững vàng một dự án “Thiệp học”.

Do thiếu thời gian và quan hệ, với đa số, chúng tôi chưa thể tham kiến từng người. Vội, chúng tôi rất vội kịp nộp quyển cho họa sĩ tối giản Lê Thiết Cương đang đốc thúc mỗi nửa ngày, gom bài vở in sách khóc Thiệp 100 ngày^[1]. Nghĩa tử nghĩa tận. Thông cảm giùm. Dù sao cũng chả lo, già nửa các chư vị đã là văn hữu thân sơ với “đèn” rồi, thưa “ô tô”...

Song le, đến phút 89 của việc thảy bài, có văn hữu và biên tập viên thân tình khuyên nên tạm lấy Danh Sách 21 Ứng Viên Tham Gia Chuyên Ngành "Thiệp học" ra khỏi bản đăng báo mạng này. Tránh cho các chính chủ có cảm giác bị áp đặt hoặc chủ quan vô phép.

Thưa quý độc giả, ai đồng ý (cần có chuyên ngành "Thiệp học" với những thành viên trong Danh Sách 21 chưa hiển lộ nói trên) giơ tay, chúng tôi biểu quyết nhé?

Là thi sĩ (nghĩa là mơ với Thiệp), chúng tôi hình dung tiếp...

Hội thảo khai mở chuyên ngành "Thiệp học" sẽ được tổ chức trong thính phòng hội nghị lớn nhất của Viện Văn học - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội VN, tại 20 Lý Thái Tổ, Hà Nội, VN; với đề tài "Lại đi tìm NHT lần nữa"  (Chuẩn. Nguyên đầu bạc từng khóc ngay sau khi Thiệp mất, "hồi 2001 mình đã làm sách gồm 54 bài phê bình trái chiều về NHT và tin là sau đây vẫn còn phải đi tìm NHT lần nữa".)  

Chưa biết liệu phe phản biện xung trận đông đảo như xưa, nhưng ắt hẳn Ban tổ chức sẽ mời VIP không thể vắng mặt, nhà nghiên cứu, phê bình Bùi Việt Thắng (người mà NHT từng nói trong bài Trò Chuyện Với Hoa Thủy Tiên Và Những Nhầm Lẫn Của Nhà Văn:

“Trong bài phê phán tôi, Bùi Việt Thắng có chỉ ra chi chít những nhầm lẫn của tôi. Tôi không sợ, vì đơn giản nếu tôi sợ thì tôi đã chẳng phải là nhà văn. Nhà văn không đưa ra những bài học luân lý. Nhà văn chỉ kể chuyện. Phật tổ đã nói: "Mở miệng là đã sai rồi". [...] chân lý rốt ráo trong cuộc sống chính là sự nhầm lẫn. Chúng ta chỉ có được những giây phút ngắn ngủi của sự ổn định ôn hòa...")

[Mao Tôn Cương tí: Nhà em chịu bác. Chả luận lý bình phê nào địch lại với thầy trò Phật - Thiệp nhỉ?]

Dẫu không chức vị gì, nhưng cũng có tiểu truyện khủng này, tức là có tí công ăn cơm nhà thảo thỉnh thư lập chuyên ngành "Thiệp học"; hơn tí nữa lại cũng quen biết thân sơ các kiểu với không ít VIP trong Ban tổ chức, không nhẽ không được mời tham luận? Đã thủ sẵn bài, chúng tui sẽ giựt tít: "Thà chết, quyết không khai NHT trong đống rơm!"

13.

Vậy lại có thơ rằng

Bất tri tam thập ngũ dư niên hậu

Thiên hạ hà nhân khấp Thiệp Huy ^[2]

Vancouver, 20/3 - - 7/7/2021

[Nhân 100 Ngày Thiệp]

Đỗ Quyên

---------------

PHỤ LỤC: NGUỒN TRÍCH DẪN CHÍNH

“NHT & bộ sưu tập” gồm hơn 200 bài vở mới cũ trên báo chí, trang mạng đa số sau ngày 20/3/2021.

Với sự kiện NHT ra đi, mạng xã hội FB của nhiều văn hữu hiển nhiên là nguồn đa diện đa chiều đa ngôn nhất về ý tưởng, tư liệu, thông tin: Nguyễn Hồng Hưng, Lê Thiết Cương, Bảo Sinh, Nguyễn Quang Thiều, Nguyễn Văn Thọ, Hoàng Hưng, Phạm Xuân Nguyên, Nguyễn Hữu Sơn, Phan Nhiên Hạo, Lã Nguyên, Nguyễn Hưng Quốc, Lê Minh Hà, Thuận, Văn Giá, Nguyễn Hoàng Diệu Thủy, Trương Hồng Quang, v.v... và lại v.v... Ôi kể sao hết được!

Các báo mạng đi nhiều bài vở: viet-studies.net/culture, trieuxuan.info, diendan.org, vanvn.vn, vanviet.info, trannhuong.net, bbc.com, vanchuongviet.org,  v.v... và cũng v.v... Ôi vẫn kể sao hết được!

Xin trình trước bộ sưu tập (đã chọn lọc so với danh sách bài có trong Phụ lục của Tiểu truyện NHT) qua 4 phần: 1) Ra đi; 2) Ảnh hưởng, dư luận; 3) Phê bình, nhận định; 4) Chân dung. Thứ tự sắp xếp theo mức độ gần xa với Tiểu truyện NHT. 

1) Ra đi     

Hội Nhà văn VN: "Cáo phó lễ tang nhà văn NHT"; vanhocsaigon.com 22/3/2021

HNVVN/ Nguyễn Quang Thiều: "Điếu văn vĩnh biệt nhà văn NHT"; vanvn.vn 24/3/2021

BBT Saigoneer: "NHT, One of Vietnam's Most Celebrated Writers, Passes Away"; saigoneer.com 30/3/2021;  phần điếu văn do Võ Thị Như Mai dịch ra tiếng Anh

BBT Văn Nghệ; Văn Nghệ số 13/202, baovannghe.com.vn 25/3/2021

Hữu Việt: "Thương tiếc nhà văn NHT"; nhandan.com.vn 24/3/2021

"Tiễn biệt nhà văn NHT"; sggp.org.vn 24/3/2021

"NHT trong mắt những người cầm bút"; VOV5 23/3/202

"Nhà văn NHT ra đi, để lại nhiều cảm xúc trân trọng"; bbc.com 20/3/2021

"Nhà văn NHT qua đời, vẫn còn sách ‘chưa được in’"; nguoi-viet.com 21/3/2021

Diễn Đàn (Paris): "Vĩnh biệt nhà văn NHT (1950 - 2021)"; diendan.org 24/3/2021

"Nhà văn NHT qua đời ở tuổi 71"; voatiengviet.com 20/3/2021

"Đấu giá cuốn Tướng Về Hưu’ của NHT", vanvn.vn 7/5/2021

Hạnh Đỗ: “Nhớ, viết và đoán về NHT" (Ra mắt sách "Về NHT"; tienphong.vn 6/7/2021

2) Ảnh hưởng, dư luận    

Thomas A. Bass: "NHT: Nhà văn tái định nghĩa văn chương VN"; Mekong Review, Mar 2021; Nguyễn Trung Kiên dịch, vanviet.info 28/32021; Trần Minh dịch, danchimviet.info 2/4/20212

"Nguyên Ngọc viết về NHT"; trieuxuan.info 21/3/2021; vanviet.info 3/11/2020

Bùi Văn Phú: "NHT: Viết là đứng trong sự nguy hiểm về tình cảm, tài chánh và chính trị"; Thời Báo San Jose 3/10/1998

Katharina Borchardt: "Phỏng vấn nhà văn NHT: Vui mừng chiến thắng và vết hằn của chiến tranh VN"; Neue Zürcher Zeitung 7/5/2015, Trần Huê dịch, Diễn Đàn Việt Nam 21;  diendantheky 21.6.2015.

"Nguyễn Huy Thiệp vào danh sách xét giải Nhà nước", vnexpress.net 17/3/2021

"NHT: Người đạt đỉnh cao nghệ thuật của truyện ngắn"; tuoitre.vn 21/3/2021

Châu Hồng Thủy: "Người về đích sớm"; Người Bạn Đường (Moskva) số 13 - 2001;

Mai Anh Tuấn: "Bốn thập niên viết văn của NHT"; zingnews.vn 23/3/2021

Günter Giesenfeld: "Người bạn Đức nhớ NHT"; trannhuong.net 4/4/2021

Hoài Nam - Mai Anh Tuấn - Thiên Trúc: "Vĩnh biệt NHT:“Những ngọn gió Hua Tát” đã về trời..." antgct.cand.com 30/3/2021

"NHT - hiện tượng độc đáo của văn đàn"; vnexpress.net 24/3/2021

BBC: "NHT 'đã có sẵn giải thưởng trong lòng bạn đọc', 26/3/2021

"Nguyễn Trường, Hoàng Hưng, Lê Thiếu Nhơn, Nguyễn Anh Tuấn viết về NHT"; trieuxuan.info 24/3/2021

Vĩnh Phước: "NHT - “như những ngọn gió”, Văn Nghệ Quân Đội số 962 - 4/2021

Nguyễn Văn Thọ: "Người lạ’ giữa dàn đồng ca"; vnexpress.net 24/3/202

Đỗ Quang Nghĩa: "Đọc văn NHT là nhận ra chân dung xã hội thời ấy"; bbc.com/vietnamese 15/6/2020

Trần Mạnh Hảo: "Những ai dám “cả gan” in truyện ngắn “Tướng về hưu” của NHT trên báo Văn Nghệ?"; trannhuong.top 24/3//202

Nguyễn Duy: "Về sự ra đời khó khăn của Tướng Về Hưu, tập sách đầu tay của NHT"; Truong Huy San FB 6/5/2021

3) Phê bình, nhận định     

Huỳnh Như Phương: "NHT – người đạt đỉnh cao của nghệ thuật truyện ngắn"; vanvn.vn 22/3/2021

Trần Đình Sử (1990): "Thử tìm cái lí bên trong của nghệ thuật NHT"; chungta.com 28/3/2021

Trương Chính (1990): "Bút pháp NHT"; trieuxuan.info 21/3/2021

Peter Zinoman (1992): "Liệu NHT có khớp với nhãn hậu hiện đại"; Mai Anh Tuấn dịch, vannghequandoi.com.vn 21/3/2016    

Nguyễn Hữu Sơn (2019): "Nhận diện những sáng tác về đề tài lịch sử của NHT"; trieuxuan.info 23/3/2021

Nguyễn Hữu Sơn (2001): "Những cách đọc và thử đọc NHT"; trieuxuan.info 30/3/2021

Nguyễn Thanh Văn: “Tản mạn văn hoá văn nghệ và… văn gừng (24 & 25): Văn chương Nguyễn Huy Thiệp – thông điệp của đắng cay và hy vọng”; vanviet.info 5 & 7/7/2021

Vũ Nho: “Đọc "Thi pháp truyện ngắn hiện đại", tiểu luận - phê bình của Bùi Việt Thắng, NXB Thanh Niên, 2020”; vnca.cand.com.vn 20/5/2021

Đỗ Lai Thúy: "NHT và một chiến lược kể chuyện khác", nguoidothi.net.vn 7/5/2021

Nguyễn Thị Minh Thái: "Gió Hua Tát không ngừng thổi trong văn chương NHT…"; Sách tuyển tập "Về NHT", NXB Dân Trí 2021

Trần Đình Sử: "Nghệ thuật tự sự trong Tướng Về Hưu của NHT"; FB Trần Đình Sử 21/3/2021, taodan.com.vn

Đoàn Cầm Thi: "Văn chương và triết học - Nghĩ về NHT và François Jullien"; talawas.org 7/2/2008 

Văn Giá - Mai Anh Tuấn: "Truyện NHT: Trần trụi, đau xót mà bay bổng"; RFI 24/3/2021

Đỗ Ngọc Yến: "Nhà văn NHT Sở cầu hay… bất sở cầu?"; vanvn.vn 21/3/2021

Bùi Công Thuấn: "Nghệ thuật "giấu mặt" của NHT"; toquoc.vn 14/5/2012; và "NHT là người thế nào"; Văn Nghệ TP.HCM số 199 - 25/4/2012

Jackhammer Nguyễn: "NHT và cảm nhận lịch sử"; baotiengdan.com 24/3/2021

Đặng Văn Sinh: "Khi thợ săn mất súng - đọc Muối Của Rừng của NHT"; trieuxuan.info 21/03/2021

Nguyễn Đức Tùng: "Đọc truyện Muối Của Rừng của NHT"; vanviet.info 1/4/2021

Đặng Phương Lan: "Tiểu thuyết Tuổi 20 Yêu Dấu - hồi chuông cảnh báo về giáo dục thế hệ trẻ", dantri.com.vn 30/3/2021

4) Chân dung      

NHT: "Diễn văn nhận Giải thưởng Premio Nonino của Ý năm 2008"; Văn Chương 360 1/4/2021

NHT (2008): "Nói chuyện một mình"; vanvn.vn 20/3/2021

NHT (2003): "Vô danh và hữu danh"; vanhien.vn 21/03/2021

Nguyên An: "Có một văn nhân NHT", baovannghe.com.vn 23/4/2021  

Thụy Khuê: "Kỷ niệm với NHT"; nguyenhuythiep.free.fr, vanviet.info 22/3/2021,

Phạm Thị Hoài: "Một nét lẻ loi nghiêng lệch góc trời"; procontra.asia 30/3/2021

Nguyễn Linh Khiếu: "Nhà văn NHT - Rơi vào bẫy của tạo hóa", vanchuongphuongnam.vn 28/32021

Vi Thùy Linh: "Thương nhớ nhà văn NHT: Những ngọn gió vẫn thổi từ Hua Tát"; vanvn.vn 24/3/2021

Khuất Bình Nguyên: “Vàng lửa”, baovannghe.com.vn 25/6/2021

Uông Triều: "Quãng trầm NHT"; vanvn.net 19/12/2020

Đặng Thân: "Hình như là “cởi quần” (tienve.org 2006); “NHT (“cởi quần” & tai biến)”; Dang Than FB 20/3/2021

Peter Zinoman: "NHT và tôi"; tiasang.com.vn 10/4/2021

Nguyễn Đình Đăng (2004): "Nhà văn VN của tôi"; ribf.riken.jp

Nguyễn Hưng Quốc: "NHT, bi kịch của một nhà văn nhược tiểu"; baotiengdan.com 22/3/2021

Uông Triều: "NHT: Hỏa diệm sơn cô độc"; vannghequandoi.com.vn 21/3/2021 

Nguyễn Anh Tuấn: "NHT với điện ảnh"; vanchuongviet.org 29/3/2021

Vinh Huỳnh: "Cứ sống cứ yêu hết mình"; FB Văn+ 2/4/2021 

Trung Trung Đỉnh: "Chất thầy giáo của NHT còn mạnh"; tienphong.vn 21/3/2021

Vi Thùy Linh: "NHT - người trị vì ngai vàng trong thế giới truyện ngắn VN đương đại"; laodong.vn 28/3/2021

Nguyễn Văn Thọ: "NHT: Bóng dài đổ mãi"; vietnamnet.vn 21/3/2021

Hoàng Nhật: "NHT - Dòng sông đã chảy về trời"; tapchisonghuong.com.vn 19/5/2021

Việt Chiến: “NHT và chuyện viết tiểu thuyết võ hiệp có thơ”; thanhnien.vn 21/3/2021

Thế Dũng (2000): “Tất cả chúng ta vẫn còn đang đi trên đường”; tuyển tập Gió Đi Dưới Trời, VIPEN 2013

Hà Mi: "Từ Anh Quốc nhớ về NHT, một nhà văn lương thiện"; bbc.com 22/3/2021

Võ Thị Xuân Hà: "Nguyễn Huy Thiệp - minh triết cả khi giã biệt cõi thế"; thanhnien.vn 21/3/2021

Lê Thiết Cương: "Chút hồi ức về nhà văn NHT"; nld.com.vn 24/3/2021

Mai Diệp Văn: "Kỷ niệm với nhà văn NHT"; vanhien.vn 21/3/2021

Phan Nhiên Hạo: “Về việc Nguyễn Hưng Quốc đăng hai bức thư của NHT”; litviet.wordpress.com 25/3/2021

 - HẾT -

(Bản rút gọn 13 chương

"Nguyễn Huy Thiệp - Tiểu truyện cuối cùng")