Tôi ngồi cọng tiền chi thu, chợt nghe tiếng chân nguời. Ai đi vào nhà tôi? Khua đám lá mít khô trên lối dẫn vào nhà! Tôi vẫn cầm cây bút nguyên tử, mắt nhìn ra hàng chè tàu tối om dưới hải đường rợp lá, chờ một ngọn đèn dầu vàng nhoe trên tay người hàng xóm. Thường, bà con lối xóm và mấy gia đình dưới đò làm cơm tối, thiếu muối, ớt, miếng đường thắng, cục đường đen, muỗng mỡ kho cá, vị tinh đều bưng đèn lên nhà tôi mua. Cho nên, chiều chiều tôi lo gánh một gánh hàng gia vị lưng lửng từ sạp hàng tôi bên chợ Đông về bán cho bà con, sợ họ bưng đèn, đốt đuốc đến mua không có, phật lòng. Cảnh tôi và bà ngoại, sống đơn chiếc trong ngôi nhà rộng rinh, không có bàn tay đàn ông giúp đỡ, càng cần nương tựa vào tình chòm xóm, nên dù bà con không mua tôi vẫn gánh hàng về, mai lại gánh lên! Tôi hơi ngạc nhiên khi thấy một người lấp thấp đi vào. A chị Dưỡng! - chị nuôi tôi. Tôi lo lắng:

- Chuyện chi cần kíp, chị về tối vậy?

- Tui đi lộn tới đầu tê luôn. Đi mãi không thấy cây vông đồng, tui lộn lui, may không thôi lạc rồi, trời tối câm à.

Chờ chị ngồi yên trên bộ ngựa. Tôi lại hỏi:

- Chuyện chi chị nói mau cho tôi nghe coi!

Bà ngoại tôi đang lui cui nấu ăn dưới bếp, nghe tiếng, đi lên hỏi:

- Về mần chi túi rứa con?

Chị Dưỡng không trả lời ngoại mà trụt xuống ngựa, ghé vào tai tôi, nói:

- Cậu Định kêu o lên rú, cậu gặp.

Tôi buột miệng :

- Thiệt không ?

- Răng không thiệt, o không tin ra hỏi mụ Hường ơ.

Lúc ấy tôi và ngoại mới thấy một người đàn bà đứng lù lù bên ảng nước tự hồi nào. Ngoại tôi lên tiếng mời o Hường:

- Vô đây đã, làm chi chị núp như kẻ trộm rứa?

O Hường bước vào nhà, một tay cắp nón bên hông, gật đầu với tôi:

- Chuyện nớ ai dám nói chơi, mợ Ngà. Tui cũng  thấy cụ Định thiệt mà. Cụ đi xộc xộc trên rú xuống, vai đeo súng, mặc quần soọc hướng đạo, lộ hai bắp vế như hai gào múc nước lận. Cụ Định nói chuyện chi với con Duỡng tui không nghe, nhưng tui thấy ràng ràng.

O Hường có bà con với nhà chồng tôi. Tính o thiệt thà, nhân hậu. O đã nói vậy, tôi tin chồng tôi còn sống. Ngoại tôi cẩn thận khép liếp cửa bình khoa rồi cùng vào đứng nghe chị Dưỡng và o Hường tranh nhau kể...nghe chưa hết, tôi đã ôm ngoại khóc!...Chị Dưỡng mau nước mắt đứng sụt sùi theo. O Hường chẳng hơn gì, mắt lớm dớm, miệng cười như mếu:

- Tụi tui lên cả khuya, còn cụ bị đồ đạt cho mợ nữa, đòn xóc, rựa, cơm bới, để tụi tui lo, mợ lo giả dạng người đi củi cho giống. À quên, đêm ni mợ nhớ tìm một cái nón cời và chiếc áo cũ, đen, nâu chi cũng được, nhưng  nhớ vá một miếng vải trắng cũ trên vai trái cho cụ Định dễ nhận. - nói xong, o vẫy tay gọi chị Dưỡng - thôi lên!

Trời lạn rạn sáng, dưới bến đò đã lúm nhúm năm, sáu mụ đàn bà ngồi túm tụm bên gốc sung già chờ qua sông. Phía trên bến, trong túp lều con sập sệ lão chèo đò chui ra đứng dạng chân, vươn vai ngáp dài rồi khật khưỡng đi xuống, theo sau lão thêm một tốp phụ nữ ăn mặc nhếch nhác, không biết họ đã  ngồi đâu đó dọc hai bên con đường đất lổm ngổm đá, thoáng thấy lão chèo đò ló mặt, họ mới chịu nhổ mông đứng lên và lục tục xuống đò. Lão chèo đò vừa leo lên đã cầm chiếc sào tre dài ngoằng chống xuống nước cái "bụp". Trên con đường đất thêm mấy người đàn bà vừa chạy vừa la: "Ơi đò... đợi với!...". Dưới đò, trên bến người trước gọi người sau, người trên gọi người dưới í, ới... vỡ oà sương sớm, khuấy động cả góc bến hẻo lánh. Một thằng nghĩa quân xách súng láng cháng đi xuống bến. Hắn trương đôi mắt sớn sác lướt nhìn những người đi núi, ý chừng hắn chỉ thấy đám người bần hàn, quê kệch liền đi lên và chui trở vào quán tranh lẹp xẹp ven đường uống ăn, hút hít gì đấy với mấy thằng lính mà cười nói rào rào và phả khói thuốc mù um mái liếp. Tôi, chị Dưỡng và o Hường ngồi khuất bên rệ đường từ trước, thấy thằng lính chui trở lại vào quán, chúng tôi liền vác đòn xóc, rựa, mo cơm bới đã buộc chặt vào nhau chạy ào xuống bến, lẫn nhanh vào đám người đang leo lên đò. O Hường dụt đòn xóc vào lòng đò nhảy lên truớc, cúi ngưòi kéo tay tôi, chị Dưỡng đỡ hông tôi, tôi mới lúng túng leo lên được mạn thuyền. Đúng lúc đấy, lão chèo đò ra sức đẩy đò đi. Chiếc đò chở người đi củi, đốt than tròng trành rời bến. Ra giữa sông, tôi mới dám ngước mặt lên, tay phải đặt lên ngực trái thở phào như vừa trút được gánh nặng ngàn cân trì nặng trong lòng xuống dòng sông xanh thẳm...

Đò cập bến, những người đi rú lần lượt nhảy lên bờ, tôi nhờ chị Dưỡng vác hộ đòn xóc, vịn vai o Hường mới nhảy xuống mép nước. Bọn tôi, người trước kẻ sau kéo thành đoàn đi vào núi Phụng. Hơn tiếng đồng hồ, núi Phụng đã chạng ạng trước mặt, rõ những vạt cây cháy xém, khô trơ cành nhánh do bom đạn dội xuống trước đó. Đến đây đoàn người rã đám, tốp đốt than, hái lá nón vòng lui mái núi sau. Tôi theo tốp người đi củi nhánh lên triền mái núi trước. Cả đời tôi đi củi lần đầu, nội phải lội bộ từ nhà lên núi từ lúc hơn ba giờ sáng đã rệu rã hai chân rồi. Bây chừ chị Dưỡng chưa chịu cho ngồi nghỉ tạm một lát mà cứ dẫn tôi men theo lối rừng đầy đá dăm và rễ cây lội sâu vào trong núi nữa! Nhờ nôn gặp chồng, giúp tôi không quỵ giũa đường! Thấy chị Dưỡng dẫn tôi luồn rừng, lội suối, chui bụi đi hoài, tôi mệt muốn ná thở, bụng sợ chị đãng tính nhớ trước lộn sau dẫn tôi đi lộn, nên mấy lần hỏi chị tới chưa, hay lạc rồi  Chị Dưõng phát bực, càm ràm:

- Hỏi chi hỏi mãi rứa! Tui quớ tui lộn đừng trách nghe !

O Hường đi sau nghe vậy lấn lên trước, nói:

- Để tui dẫn cho chắc. Tới ngã rẻ mi dẫn mợ Ngà đi, còn tau chặt củi cho.

Cuối cùng chị Duỡng cũng dẫn được tôi đến trảng cát trống huơ bên dòng suối róc rách. Chị bảo tôi:

- Ngồi đó, ngồi lên cục đá nớ, chút  hồi cậu Định ra nói chuyện, tui đi chặt củi cái đã, không thôi trời trưa trật rồi.

Nói xong chị  bươn rừng trở lui đường cũ để tôi ngồi giữa mái rừng già im ắng đến rợn người!...

Thường mỗi khi nằm vắt tay lên trán lo nghĩ chuyện mông lung, nhiều đêm tôi tủi thân khóc rưng rức...Mang tiếng lấy chồng cũng xe, cũng pháo, cũng người đưa kẻ rước như ai, nhưng vợ chồng tôi chưa kịp bén hơi hương lửa, tai hoạ đã giáng xuống hạnh phúc của chúng tôi! Về nhà chồng vào những ngày cuối tháng Chạp, nhà bên chồng nương rẫy đến mấy mẫu đất trồng sắn khoai, hoa màu, toàn những công việc lạ hoắc đối với một cô gái vừa mới đây là cô nữ sinh chỉ biết vùi đầu vào đèn sách, thêu thùa. Hơn nữa trong nhà còn bốn "mụ o nhọn mồm", tuy cha mẹ chồng không hạch sách, bắt buộc tôi phải làm những việc nặng nhọc, nhưng tôi là chị, dù gì cũng là cô trợ, cô giáo như ai nên không muốn tụi em chồng coi thường gái thị xã chuyên "ăn trắng mặc trơn", không đảm đang như đàn bà, con gái nương rẫy. Vì thế, mỗi khi đi dạy về tôi lao đầu vào đống công việc bừa bộn nhà chồng. Bởi cố tỏ mặt đàn chị đầy đủ "Công, ngôn, dung, hạnh", đến mệt đừ, tối ngả lưng xuống tôi ngủ vùi, lịm đi lúc nào không hay biết. Tôi biết Định thương tôi gái tân, còn khó khăn trong việc chung đụng, cả hai đứa nhờ chút men rượu trong tiệc cưới bạn bè ép, anh bạo dạn trầy trật, tôi bậm môi khóc trong hạnh phúc. Anh tưởng tôi sợ việc chăn gối nên chỉ âu yếm …thôi, còn thủ thỉ vào tai tôi:

- Từ từ đã, chơ vội chi em hí?

Tôi cũng đành gật đầu! Vợ chồng mới mẻ quá tôi đâu dám đòi hỏi! Đùng một cái, cơ sở hoạt động của chồng tôi bị lộ do một thằng chiêu hồi. Chồng tôi lập tức lên căn cứ. Tôi bị bắt, chúng giam giữ, tra khảo tôi gần một tháng mới thả ra. Ra tù, tôi về ở với ngoại và vét vốn liếng mở sạp hàng gia vị bên chợ Đông, tập mua, tập bán không cần chờ chúng cứu xét cho đi dạy lại…

Tôi chờ... chờ mãi… chồng tôi vẫn không lộ diện? Nghĩ giận chồng, giận chị Dưỡng, giận mình cả tin, chưa chi đã hốp tốp cuốc bộ lên đây, ngồi bên suối cho vắt cắn, muỗi đốt! Chị Dưỡng ới tôi ra ăn cơm. Giáp mặt chị ở khúc quẹo, tôi nổi cáu :

- Chị tung tin thất thiệt làm tui bỏ việc lên đây ngồi chờ như con điên !

- Tui, tui...có gặp thiệt mà, rứa mà khi hồi chừ tui tưởng...

- Tuởng cái con khỉ, nói bậy nói bạ liệu hồn tôi đó.

Lúc ấy o Hường vác cái mặt tươi hơn hớn đi tới, nghe vậy liền xìu xuống như chiếc bóng xì, nói:

- Chắc cấp côi chưa cho cụ Định xuống, mai mợ ráng đi chuyến nữa, e gặp.

Tôi bực trong bụng không thèm trả lời. Khi ra ngoài trảng ăn cơm, thấy ba gánh củi nhánh đã bó gọn gàng, gặm sẵn đòn xóc. Bó o Hường to, nặng nhất, bó tôi toàn củi khô nhẹ hều, nhưng gánh chưa đến bến đò tôi đã thở muốn xịt khói lỗ tai.

Ba giờ rưỡi hôm sau, tôi lại cùng chị Duỡng và o Hường đi củi. Tôi vẫn hy chồng tôi kẹt gì đó chưa ra gặp. Chúng tôi lên bến chờ đò chỗ cũ. Một lát có hai người đàn bà quen o Hường tìm đến ngồi nói chuyện. Một chị tuổi mới ngoài ba mươi mà tóc đã khô chon và nước da bạc bạc, chị thấy cánh tay tôi vô ý để thòi ra một khúc trắng tươi, chị sổ sàng vén nón tôi hỏi:

- Mụ Hường, o ni cũng đi củi thiệt?

O Hường ú ớ một lát rồi nói:

- Hết gạo đổ vô "xoong" thì đi chơ răng!

Tôi biết những người đi củi toàn nghèo kiết xác, đường cùng mới đi rú hái củi kiếm ăn. Ăn của rừng rưng rưng nước mắt chớ sung sướng gì. Hôm qua tôi đã biết tường tận kiếp đi củi, đốt than cực như thế nào, chẳng qua họ thấy tôi lạ mặt, lại trắng trẻo họ hỏi cho biết vậy, chứ chẳng có bụng dạ xấu để tìm hiểu mách lẻo gì đâu. Nhưng tôi vẫn làm bộ rầu rầu:

- Dạ em tập đi củi lần lần cho quen mà làm nuôi con o nợ.

Hai nguời đàn bà nghe đến đó bùi ngùi nín lặng, không dò hỏi chi nữa. Chúng tôi lại lên đò qua sông. Dòng sông sáng nay xanh đến nao lòng. Tôi ngước lên bầu trời cao xanh nguyện thầm…

Huế, tháng 10 năm 2006