Nguyễn Phan Thịnh dịch
I. Tiểu sử
Xem phần tác giả
II. Tác phẩm
Lời nói đầu
Trước hết, ngôn ngữ đơn sơ bằng tiếng mẹ đẻ,
Nghe là bạn có thể nhìn thấy
Những cây táo, một con sông, khúc quanh một con đường,
Như dưới ánh nháng lên của một tia chớp mùa hè.
Và tiếng nói ấy chứa đựng nhiều hơn cả những hình ảnh,
Nó đã được ru bằng lời ca,
Một giấc mơ màng, giai điệu. Không phòng vệ,
Nó bị vượt qua bởi thế giới sắc, khô.
Bạn thường tự hỏi tại sao bạn cảm thấy xấu hổ
Hễ khi bạn xem qua một tập thơ.
Tưởng như tác giả, vì những lý do với bạn mơ hồ,
Nhắn gửi phía tồi tệ hơn của thiên tính bạn,
Gạt một bên suy tưởng, lừa gạt nghĩ suy .
Theo mùa những câu đùa cợt, giễu hề, châm biếm,
Thi ca vẫn biết cách chiều lòng.
Rồi tài khéo của nó được nhiều thán phục.
Nhưng những cuộc chiến nghiêm trọng ở nơi sự sống lâm nguy
Ðang diễn ra trong văn xuôi. Trước đây không phải luôn như thế.
Và niềm ân hận của chúng ta vẫn chưa được thú nhận.
Các tiểu thuyết và luận văn phục vụ nhưng sẽ không dài lâu.
Một khổ thơ trong sáng có thể mang nhiều trọng lượng
Hơn cả một toa tàu văn xuôi kỳ công.
(Treatise on Poetry)
Gửi người lầm lạc
Anh, người lầm lạc, một kẻ giản đơn
Cười ồ trước tội ác,
Và lôi cuốn quanh anh một bọn điên rồ
Xáo trộn thiện ác, xóa mờ đường ranh.
Dù mọi người khom cúi trước anh,
Ca tụng đức hạnh và trí tuệ soi sáng đường anh đi,
Những tấm huy chương vàng lấp lánh vinh danh anh,
Mừng vui đã sống thêm ngày nữa.
Ðừng tưởng an toàn. Nhà thơ nhớ.
Anh có thể giết một người, nhưng có người khác ra đời.
Lời chữ được ghi lại, mọi việc, tháng năm.
Và đáng lẽ anh đã đẹp tốt hơn với một bình minh mùa đông,
Một sợi thừng, và một nhánh cây cong vòng dưới sức nặng của anh.
Washington, D.C., 1950
(Daylight)
Arts poetica
(Nghệ thuật thi ca)
Tôi đã luôn luôn khát khao một hình thức khoảng khoát hơn
nhằm thóat khỏi những ràng buộc của thi ca hay văn xuôi
để chúng ta hiểu nhau mà không phải giãi bày
những nỗi đau siêu phàm trước tác giả hay người đọc.
Trong chính bản chất thi ca có gì đó không nghiêm chỉnh:
một điều được nói ra mà chúng ta không biết mình đã cưu mang,
vậy nên chúng ta chớp mắt, làm như một con hổ phóng vọt ra
và đứng giữa ánh sáng, quất đuôi.
Ðó là lý do tại sao thi ca được nói đúng là viết theo giọng đọc của một con quỷ
dù cứ khăng khăng phóng đại phải là của một thiên thần
khó mà nói từ đâu có niềm kiêu hãnh đó của nhà thơ
khi bao lần họ chịu xấu hổ vì phơi bày tính yếu đuối.
Cái một người biết điều muốn lại là một thành phố của bầy quỷ,
bọn hành xử như chúng đang ở nhà mình, nói nhiều thứ tiếng,
và bọn, chưa thỏa mãn với trò ăn cắp đôi môi và bàn tay của anh,
cố công thay đổi phận số anh vì tiện lợi của chúng.
Sự thật là những gì bệnh hoạn ngày nay được đánh giá cao,
vậy nên bạn có thể nghĩ rằng tôi chỉ đang đùa cợt
hay đã bày đặt thêm một phương pháp nữa
ngợi ca Nghệ Thuật với sư trợ giúp của mỉa mai.
Có một thời chỉ những quyển sách khôn ngoan được đọc,
giúp chúng ta chịu đựng đớn đau thống khổ.
điều này, cuối cùng, không như vậy nữa
khi lật qua một ngàn tác phẩm mới toanh từ những bệnh viện tâm thần.
Tuy nhiên thế giới này khác với những gì có vẻ
và chúng ta không giống như chúng ta nhìn thấy chính mình trong cơn điên dại.
Con người vì vậy gìn giữ lòng chính trực thầm kín,
Hầu gặt hái sự tôn trọng của thân quyến xóm giềng.
Mục đích của thi ca là nhắc nhở chúng ta
khó khăn biết chừng nào để vẫn đúng là một con người,
vì nhà chúng ta mở cửa, không có chìa khóa ở những cánh cửa,
và những vị khách vô hình tùy thích vào ra.
Những gì tôi đang nói đây, tôi đồng ý, chẳng phải là thi ca,
vì những bài thơ nên được viết hiếm hoi và miễn cưỡng,
dưới cưỡng ép bất kham và chỉ với hy vọng
rằng những thần linh thiện hảo, chứ không phải quỷ dữ xấu xa, chọn chúng ta
để làm công cụ.
Berkeley, 1968
(City Without Name)
Bản dịch Anh Ngữ của Czeslaw Milosz và Lillian Vallee
Không thêm nữa
Tôi nên kể lại làm sao một lần tôi đã đổi thay
Các quan điểm của tôi về thi ca, và làm sao lại thành ra
Ngày nay tôi tự xem mình như là một trong nhiều
Thương gia và nghệ nhân của Nhật Bản cổ xưa,
Những người xếp đặt những câu thơ quanh những nụ anh đào
Những bông hoa cúc và mặt trăng tròn.
Giá như tôi có thể tả những cô gái điếm ở Venice
Khi trên thềm hiên họ chọc ghẹo con công bằng một cành con,
Và ngoài lớp gấm thêu kim tuyến, những hột ngọc trai,
Hở phơi những bộ vú to và vết hằn đo đỏ
Nơi áo xống cài khuy in dấu lên da bụng
Sinh động như dưới mắt nhìn của thuyền trưởng tầu buôn
Cặp bờ sáng hôm ấy với cả một kho vàng;
Và nếu tôi có thể tìm gặp đám xương khốn khổ của họ
Nơi nghĩa trang với những cánh cổng nước váng dầu mấp mé
Một lời nói lâu bền hơn chiếc lược họ đã dùng lần cuối cùng
Hư mục dưới những mộ chí, đơn độc, trông chờ ánh sáng.
Thế thì tôi sẽ không hồ nghi. Vì vấn đề miễn cưỡng
Nào có thể thu thập được những gì? Không gì hết, may lắm chỉ cái đẹp.
Và vì thế, những nụ anh đào là đủ cho chúng ta
Và những bông hoa cúc và mặt trăng tròn.
Montgeron,1957
(King Popiel and Other Poems)
Bản dịch Anh ngữ của Anthony Milosz
Thật ít
Tôi đã nói thật ít,
Những ngày ngắn ngủi.
Những ngày ngắn ngủi,
Những đêm ngắn ngủi,
Những năm ngắn ngủi.
Tôi đã nói thật ít,
Tôi không thể theo kịp.
Trái tim tôi mệt nhòai
Vì vui thú,
Tuyệt vọng,
Nhiệt tình,
Hy vọng.
Hàm răng thủy quái
Ðang ngoạm chặt lấy tôi.
Trần truồng, tôi nằm trên bờ biển
Của những hòn đảo sa mạc.
Con cá voi trắng của thế giới
Kéo tôi xuống lòng hố của nó.
Và bây giờ tôi không biết
Trong tất cả đó có gì là thật.
Berkeley, 1969
(The Rising of the Sun)
Bản dịch Anh ngữ của Czeslaw Milosz và Lillian Vallee
Hiện thân không tên
Lý trí con người đẹp đẽ và vô địch,
không rào cản, không dây thép gai, không bụi sách nghiền nát,
không án lưu đầy nào có thể khuất phục.
Nó thiết lập những ý tưởng hoàn vũ trong ngôn ngữ,
và dẫn dắt bàn tay chúng ta viết Sự thật và Công lý
bằng chữ hoa, dối trá và áp bức chữ thường,
Nó đặt lên cao những gì phải cao hơn mọi thứ khác,
là kẻ thù của tuyệt vọng và bạn hữu của hy vọng.
Nó không phân biệt người Do Thái với người Hy Lạp hay nô lệ với ông chủ,
trao cho chúng ta trông coi cả tài sản thế giới.
Nó cứu vớt những từ ngữ mộc mạc trong sáng
khỏi mớ bòng bong ghê tởm của những lời chữ bị tra tấn.
Nó nói rằng mọi sự đều mới lạ dưới ánh mặt trời,
và mở nắm tay đông cứng của quá khứ.
Ðẹp đẽ và trẻ trung là triết học
và thi ca, đồng minh của lý trí phục vụ điều thiện.
mãi hôm qua Thiên Nhiên mới ăn mừng chúng ra đời,
tin tức được truyền đến những rặng núi bởi một con tê giác và một tiếng dội,
tình bạn của chúng sẽ vinh quang, thời của chúng là vô hạn,
mọi kẻ thù của chúng đã tự gieo thân vào hủy diệt.
Berkeley 1968
Gặp gỡ
Chúng tôi ngồi trên toa tàu đi qua những cánh đồng băng giá lúc rạng đông,
Một cánh đỏ mọc trong tối đen.
Bỗng dưng một con thỏ rừng chạy băng qua đường,
Một người trong chúng tôi giơ tay lên chỉ.
Ðã qua lâu rồi. Ngày nay cả hai chẳng ai còn sống,
Con thỏ rừng lẫn người giơ tay.
Hỡi em yêu, bây giờ họ ở đâu, họ đang đi đâu
Bàn tay nháng lên, bước chạy vút nhanh, tiếng lao xao sỏi đá
Tôi hỏi chẳng phải vì buồn, mà vì kinh ngạc.
Wilno, 1936
(The Collected Poems 1931-1987,1988)
Bản dịch Anh ngữ của Czeslaw Milosz va øLillian Vallee
Esse
Tôi nhìn gương mặt ấy, lặng người. Những ngọn đèn nhà ga métro lướt qua; tôi không để ý. Biết làm gì khi cái nhìn của chúng ta thiếu sức mạnh vô hạn để háo hức nhìn mê mẩn đối tượng, trong thoáng giây, chẳng còn lại gì nhiều hơn một khoảng trống không của một hình thể lý tưởng, một ký hiệu giống như chữ tượng hình được đơn giản hóa từ hình vẽ một động vật hoặc một con chim. Một cái mũi hơi hếch, một bờ trán cao với mái tóc bóng mượt chải ra sau, đường nét của cái cằm – nhưng tại sao cái nhìn lại không có sức mạnh tuyệt đối? – và trong sắc trắng pha hồng khắc sâu hai lỗ chứa một thứ dung nham đen óng ánh. Thu hút gương mặt ấy để cùng lúc có được nó trên nền hậu cảnh là tất cả mọi cành xuân, những bức tường, những con sóng, trong tiếng khóc tiếng cười của nó, đưa nó lui lại mười lăm năm hay tới trước ba mươi năm. Ðể có nó. Ðây thậm chí không phải là một thèm muốn. Như một con bướm, một con cá, một thân cây, chỉ kỳ bí hơn thôi. Và như vậy điều xảy đến cho tôi là sau bao lần hoài công gọi tên trần gian, tôi chỉ có thể lập lại, gảy mãi lên một dây đàn harp, dây đàn cao nhất, lời thú nhận độc nhất không sức mạnh nào có thể đạt tới xa hơn: tôi hiện hữu, nàng hiện hữu. Hãy kêu to, thổi những cây kèn đồng, diễu hành đông cả ngàn, nhảy lên, xé tan áo quần, chỉ lập đi lập lại: hiện hữu!
Nàng xuống xe ở Raspail. Tôi bị bỏ lại đằng sau giữa mênh mông vạn hữu. Một miếng bọt biển, đau khổ vì tự nó không thể đẫm ướt; một dòng sông, khổ đau vì bóng mây trời cây cỏ không phải là cây cỏ trời mây.
Brie-Comte-Robert, 1954
(The Collected Poems 1931-1987, 1988)
Bản dịch Anh ngữ của Czeslaw Milosz và Robert Pinsky
|
