Mỗi người bước vào cõi thơ và để lại hoặc không để lại dấu ấn bằng một phương cách khác nhau, có người đi vào thơ ca qua những cuộc chiến, có người dùng chính đôi bàn chân mình, hay đôi tay mình, cũng có người bước vào thơ bằng chiếc xe đạp hay xe gắn máy,… nhưng tất cả đều đến với thi ca bằng trái tim. Có thể nói Nguyễn Văn Phương là thi sĩ đầu tiên đã bước vào cõi thơ trên ba bánh xe Xích lô, thơ như chắp cánh cho Xích lô của thi sĩ Phương bay cao hơn. Vậy là sau tập thơ “Có những dòng sông” in chung bốn tác giả năm 1992 do nhà xuất bản Thuận Hoá cấp phép, rồi đến “Chở gió” xuất bản năm 2002, giấy phép của Hội nhà văn và bây giờ là “Xích lô hành” năm 2007. Tất cả những tập sách ra mắt với bạn đọc đều do tấm lòng của anh em và bạn bè thân thiết xa gần của anh Phương góp sức.

Nhớ những đêm khuya thả bước thang lang về, gặp nhau chỉ một đoạn đường ngắn từ cầu Trường Tiền đến cái hẻm nhỏ ở đường Chi Lăng, tôi rẽ vào xóm nhỏ, anh Phương tiếp tục đi về, ngôi nhà anh cách nhà tôi chưa đến một cây số, nhưng đã có rất nhiều bài thơ và những chuyện vui buồn được bày tỏ. Những tháng ngày đó, anh Phương thường gặp Nguyễn Nghĩa, Phan Đạo, Ngô Thiên Thu và Phạm Nguyên Tường cùng một số anh em khác. Mấy anh em ngồi ở quán rượu ven đường của anh Song, dưới cột đèn vàng vọt ở đầu phủ Thọ Xuân, thỉnh thoảng anh Vĩnh Điền, một giáo sư toán thất nghiệp, bước ra từ cảnh giới xa lạ, ngồi với anh em huyên thuyên về chuyện đời, chuyện đạo. Tập thơ “Có những dòng sông” dự định ban đầu gồm bốn tác giả là: Nguyễn Văn Phương, Xuân Dân, Nguyễn Tánh và Vĩnh Điền. Sau sự cố anh Vĩnh Điền rơi vào trạng thái bất thường “không chịu” đưa thơ, thì Ngô Thiên Thu được điền vào thay. Cái thời thiếu ăn, thiếu mặc mà anh em lại mê thơ đến như vậy, cùng nhau dành dụm, quyên góp từng đồng để tập thơ in chung ra mắt mọi người, và kỳ lạ nữa là tập “Có những dòng sông” là tập thơ không cần mục lục. Thơ là như vậy đó. Như lời tâm sự của thi sĩ  Phương:

Thơ không giúp được ngươi cơm áo

Thơ chẳng giúp gì ta cháo hồ

Làm một trăm bài đều mộng mị

Đăng vài tờ báo cũng hư vô

Ta xích lô hề! Ngươi xích lô

Ráng cho xong hết một đời phu

Chở bao đau thương về nghĩa địa

Chở bao hạnh phúc đến tuổi thơ

Ngó xuống thua chi loài giun dế

Trông lên hơn hẳn lũ công cò

Dù sao mình cũng còn lương thiện

Ngươi xích lô hề! Ta xích lô

(Xích lô hành)

Đọc những câu thơ trên không khỏi ngạc nhiên về cái nhìn nhân bản của tác giả, để rồi qua những vui buồn và ngộ nhận của người đời dù có khi còng lưng, toát mồ hôi nhưng cũng có những lúc:

Vắng khách đôi khi về chở gió

Không tiền, không bạc vẫn cười vang

Và những giây phút tác giả đã lắng lòng sau những cuộc áo cơm:

Dừng lại bên cầu nghe nước chảy

Chợt thấy mình: một giọt nước Hương giang.

(Giọt nước Hương giang)

Thật khó để thấy mình là một giọt nước, ai cũng muốn mình là ông này, bà nọ,… hầu hết  đều rơi vào vòng lợi danh. Vậy mà Phương lại chợt thấy mình một giọt nước nhỏ nhoi. Một giọt nước buồn vô danh trước cuộc dâu bể. Trong cuộc hành trình trên những chuyến xích lô Phương đã đồng cảm với những đời phu gian khó:

Đêm trăng ấy bác xích lô Hà Nội

Chở tôi thăm ba mươi sáu phố phường

Bác đâu ngờ khách cùng nghề như bác

Cũng đời xích lô dãi nắng dầm sương

Tuy bác ở cách tôi ngàn dặm

Nhưng gần nhau trong những nỗi trầm thăng

Bốn mùa chuyển nhịp cùng mưa nắng

Đời quay tròn theo ba bánh xe lăn

…

(Gửi bác xích lô Hà Nội)                        

Và trong một lần chở người khách nam bộ đi trên những con đường thơ mộng của Cố đô Huế, thi sĩ đã hứng cảm tặng thơ cho vị khách, cũng hành nghề xích lô ở Sài Gòn:

Đi nữa đường biết chân tôi đã mỏi

Anh thay tôi đạp một đoạn dài

Trong giây phút không còn ai khách chủ

Anh và tôi hoà nhập một con người

(Thơ gửi người khách Nam bộ)

Trong những cuộc cơm áo trên chiếc xích lô, chàng thi sĩ đã tìm ra lẽ sống cho mình và đã “Hát vang bài xích lô”:

Người lên non ẩn dật

Chuyên đốn củi đốt than

Ta ẩn trong lòng phố

Đạp xích lô lang thang

Khi gặp khách ta chở

Lúc vắng khách ta nằm

Có tiền ta uống rượu

Không tiền ta hát ngâm

Mặc ai lùi xuống chó

Mặc ai tiến lên voi

Ta giữ lòng thanh bạch

Dưới hai vầng sáng soi

Đã lâu rồi quên hết

Những thị phi giang hồ

Từng đêm ngồi gõ nhịp

Hát vang bài xích lô.

Trong cuộc sống lang thang vỉa hè không ổn định, ngày có ngày không, thi sĩ đã cảm thông cho những con người cùng cảnh ngộ:

…

Mẹ cha nghèo

Xui em nghỉ học

Từng đêm bán trứng phụ giúp nhà

Dấu chân em in khắp thành phố

Lời rao non nớt vọng gần xa.

Dưới màn mưa khuya lạnh giá

Đèn em vẫn sáng lối về nhà

Em ơi! Hãy giữ lòng như thế

Đêm dù dài mấy cũng trôi qua!

(Thơ tặng bé bán trứng vịt lộn)

Và mối thương cảm khi thấy một bé gái dân tộc lạc lỏng giữa phố hội, tác giả đã cảm tác bài “Lối em về”:

Bé Thượng

Gùi thông ra chợ bán

Một nét rừng

Giữa chốn phồn hoa

Thông nhen lửa

Cho đời ai ấm?

Lối em về

Lạnh mấy đồi xa…

Nhiều bài thơ trong tập “Xích lô hành” có những hình ảnh rất đẹp, lãng mạn và như một nỗi niềm cô đơn của tác giả biểu hiện trong bài “Qua đò tháng Chạp”:

Ta đưa em qua đò tháng Chạp

Chiều nay hoa trắng rụng bên sông

Hoa có rụng mới biết đời dâu bể

Tình có xa rượu chuốc mới nồng

Đi đi thôi! Hỡi người yêu dấu

Mà chiều kia xám cõi trời tây

Hình như có cánh chim lẻ bóng

Bay giữa chiều lộng tiếng heo may

Và trong “Thiên thu ca”:

…

Ôi lá xanh trổ đầy trong ánh mắt

Người nhìn ta âu yếm phút xuất thần

Khoảnh khắc đó thông tình cao chất ngất

Chim thiên thu về đậu chỉ đôi lần

Mai sau này người gặp ta lần nữa

Một thây ma tái sắc cạn linh hồn

Đã qua rồi một thời bừng ánh lửa

Còn thương ta xin người hãy giùm chôn.

Thơ của Nguyễn Văn Phương làm rất nhiều thể loại, với âm điệu gần gũi với cuộc đời bình dị và trong số đó những bài lục bát của anh rất chân chất, mang nặng âm hưởng của những cuộc hẹn hò vô định và đượm màu đạo lý, đôi khi như một dự cảm cho số phận chính mình:

Tôi về lặng lẽ đêm khuya

Sông chia mấy nhánh, phố chia mấy đường

Chim kia giờ ngủ trong vườn

Tôi còn mấy bước đoạn trường sắp ngưng

( Lục bát đêm khuya)

Và rồi anh Phương đã bước vào cảnh giới “Chạng vạng” mãi mãi mà không biết khi mô trở về:

Chạng vạng đất

Chạng vạng trời

Tình tôi chạng vạng trong thời xa em

Mắt nhìn

Chạng vạng hơi men

Miệg đời chạng vạng

Chê khen tiếng lời

Tuổi tên chạng vạng

Quên rồi

Đường đi chạng vạng

Biết nơi mô về

Tháng ngày chạng vạng

Cơn mê

Oán ân chạng vạng

Bạn bè thờ ơ

Đôi khi chạng vạng vần thơ

Làm sao sáng đến bến bờ tương lai

Xin trăng sáng trọn đêm dài

Vén màn chạng vạng phủ dày hồn tôi.

Dù Nguyễn Văn Phương đã rời chốn trần gian đầy ải và lắm thị phi này, nhưng hình ảnh của một Phương Xích lô vẫn mãi còn đọng trong lòng anh em và trong những vầng thơ mà theo anh Phương là “một trăm bài đều mộng mị”. Một trong những bài thơ thể hiện cái khí chất ngang tàng, cô độc của thi sĩ khi uống rượu say là “Độc tuý hành”:

Ta say hề, đêm nay ta xỉn

Ngất ngưỡng đi về giữa khói sương

Gõ nhịp ta ngâm bài tống biệt

Vỗ chai ta hát khúc hồ trường

Ba ngàn thế giới trong cốc rượu

Bao dung ta ôm trọn vui buồn.

Ta say hề, đêm nay ta xỉn

Chân thấp, chân cao lạc phố phường

Ai có tài đàn như Tư Mã

Còn ai thổi sáo tựa Trương Lương?

Hãy đàn ta hát lời man dại

Hãy thổi ta ngâm giọng dị thường

Một kiếp làm người đầy khổ luỵ

Mượn đôi cánh rượu đến thiên đường.

Ta say hề, đêm nay ta xỉn

Đành mượn cỏ cây thế chiếu giường

Ngạo nghễ gối đầu lên đỉnh Ngự

Ngang tàng xuôi cẳng dọc sông Hương

Êm như cái nhíp không còn nhớ

Nhẹ tựa làn mây chẳng biết buồn

Ta say hề bây giờ ta ngủ

Chiêm bao ta mua điệu Nghê Thường!

Ngoài phần thơ của Phương xích lô, trong tập Xích lô hành còn có những bài viết về thơ và đời của Nguyễn Văn Phương, của các tác giả: Nhất Lâm, Xuân Dân, Nhuỵ Nguyên, Lương Ngọc An, Ngô Minh. Một đời xích lô như anh Nguyễn Văn Phương cũng để cho lắm kẻ nhìn lại mình.

Huế, 01/2008