Theo một chuyên gia Hán - Nôm, những sử liệu quý này có nhiều giá trị trong nghiên cứu triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử nước nhà.
Ông Trương Quang Phúc - Chủ nhiệm CLB Hán - Nôm Quảng Bình, người trực tiếp dịch và lược dịch các sử liệu này theo đề nghị của PV Lao Động - cho biết: Đây là những sắc phong, sắc chỉ, quyết định, cấp sự, công văn của các vua và quan lại trong các đời vua: Tự Đức, Thiệu Trị, Thành Thái, Khải Định. Các sử liệu có liên quan đến việc bổ nhiệm, khen thưởng, phong quan đối với ông Nguyễn Văn Sung và Nguyễn Doanh - những vị võ quan dưới triều Nguyễn.
Các tài liệu cho thấy, ông Nguyễn Văn Sung - quê ở xã Cao Lao, tổng Cao Lao (cũ), nay thuộc huyện Bố Trạch (tỉnh Quảng Bình) - là người “đi lính lâu năm, khá cần mẫn lại là người hay chữ”, “hiểu chuyện quản lý thuyền bè, thuỷ binh” và có tài bắn súng thần công. Ông đã từng làm đến quan ngũ phẩm, giữ chức Cai đội Thuỷ binh thuộc Vệ Trung Thủy tỉnh Nghệ An vào năm Tự Đức thứ 35 (1882).
Còn ông Nguyễn Doanh cũng được Khải Định phong chức Khán thủ, giao bảo vệ rừng cấm chiến lược tại tổng Cao Lao.
Hiện các sắc phong, sắc chỉ, cấp sự trên đã bị hoen ố và nhàu nát nhiều, song vẫn giữ nguyên vẹn dấu tích của các vua, quan triều Nguyễn cũng như xác nhận của Toà Khâm sứ thực dân Pháp. Chính vì vậy, ông Trương Quang Phúc cho rằng các sử liệu này nếu được khảo sát, bảo tồn sẽ có đóng góp lớn trong việc nghiên cứu về triều Nguyễn - một triều đại chứng kiến nhiều biến động trong đó điển hình là bản chất xã hội thực dân nửa phong kiến.
Thêm vào đó, trong hàng chục tài liệu được phát hiện và dịch, có thể thấy càng về các đời vua cuối cùng thì các sắc phong, sắc chỉ hay quyết định sơ sài hơn và có thêm chữ ký, con dấu phê duyệt của Toà Khâm sứ Pháp.
Cũng theo ông Phúc, qua dịch gia phả của dòng họ Nguyễn ở Cao Lao, ông phát hiện ra rằng dòng họ này nổi tiếng có nhiều võ quan lớn. Có gia đình có 12 người là tướng lĩnh, được phong tước hầu (tước hiệu thứ hai trong 5 tước hiệu cao quý mà vua ban cho những người có công trạng: Công, hầu, bá, tử, nam). “Cao Lao trước có hai dòng họ lớn là họ Nguyễn và họ Lưu. Họ Nguyễn nổi tiếng về võ nghệ, họ Lưu lại am tường văn chương (có hậu duệ là nhà thơ Lưu Trọng Lư), nhưng đến nay sách sử nhắc đến họ Lưu nhiều, tuyệt nhiên ít thấy nhắc đến dòng họ Nguyễn này” - ông Phúc cho hay.
Ông Nguyễn Văn Lộc (hậu duệ đời thứ tư của ông Nguyễn Văn Sung) cho biết thêm, các sử liệu mà dòng họ ông đang lưu giữ cũng bị hư hại nhiều vì thời gian. Điều này đặt ra yêu cầu cần nghiên cứu và bảo tồn các sử liệu, sử vật quý giá này.
