Nước lũ đã cuốn lớp đất đá, cây cối làm lộ ra hàng trăm ngôi mộ lớn, nhỏ không giống nhau, quay ngang, quay dọc theo nhiều hướng khác nhau và một số nổi hẳn trên mặt đất… Phần nắp của những ngôi mộ nổi trên mặt đất đều bị vỡ, đất và cát đã tràn vào bên trong.
Những ngôi mộ có hình bầu dục, xung quanh bao bọc bằng vỏ đất nung rắn chắc, hai đầu có chừa những khoảng trống giống như “cửa ra vào”. Quanh các ngôi mộ có nhiều mảnh chum vỡ, nhiều chén dĩa vỡ, có cả những viên gạch tuy mỏng nhưng rất nặng. Chiều dài có những mộ chỉ khoảng 1,2 mét, rộng khoảng 0,5 mét, nhưng có mộ dài đến 2 mét và rộng hơn 0,6 mét. Phần thân bằng đất nung đều dày khoảng 5 cm đến 6 cm.
Theo ông Nguyễn Văn Phụng, Công an thôn Tân Phú, vài năm trước đây những người rà sắt đã đào được một thanh kiếm và một chiếc vương miện bằng vàng nhưng đã vội vàng bán cho những người buôn đồ cổ với giá rất rẻ vì sợ bị… tịch thu. Thạc sĩ Lê Thế Vịnh, Trưởng phòng Quản lý di sản, Sở VH-TT-DL Phú Yên cho biết đang tiếp tục khảo sát, chưa có kết luận về niên đại của khu mộ cũng như thời gian và lý do vì sao cả quần thể rộng lớn này bị vùi sâu xuống cát sông Kỳ Lộ mà không để lại dấu vết gì trong một thời gian dài. Tuy nhiên, sự hiện diện của quần thể này cũng cho thấy xưa kia vùng ngã ba sông này đã từng có thời kỳ phồn thịnh, cư dân sinh sống đông đúc.
Khảo sát quần thể mộ chum ở thôn Tân An, xã Xuân Sơn Nam, huyện Đồng Xuân - Phú Yên - Ảnh: Dương Thanh Xuân
Dương Thanh Xuân
